271 Quân sư quạt mo
Hiểu theo nghĩa gốc thì quân sư là người bày mưu, tính kế, vạch ra các kế hoạch quân sự giúp người chỉ huy quân đội xưa kia, trong đó quân được hiểu là binh lính hay việc quân sự, còn sư là thầy. Vậy, là “quân sư” ắt phải có tài thao lược, có kinh nghiệm điều binh khiển tướng, đảm bảo cho trăm trận trăm thắng. Nhưng dần dà, quân sư được hiểu rộng ra là người bày mưu tính kế, mách nước cho kẻ khác đạt kết quả trong mọi công chuyện cần thiết. Dẫu hiểu theo nghĩa nào thì quân sư vẫn là người thông tuệ, am hiểu thực tế, có tài hơn người khác “một cái đầu” và được mọi người vị nể. Nhung chẳng hiểu vì sao khi quân sư kết hợp với quạt mo tạo nên thành ngữ quân sư quạt mo lại hàm chỉ những người bày mưu tính kế, người mách nước tồi, kém, vô tích sự. Thí dụ:
“Nghe Thái nói hơi lọt tai, Quyết cười hì hì: - Tao ngồi đây như ếch ngồi đáy giếng, biết chiếc xà lan ấy nằm nghiêng, nằm ngửa ra sao đâu mà làm quân sư quạt mo được” (Lâm Phương, “Dứt điểm”).
Cái hàm ý châm biếm trong thành ngữ quân sư quạt mo được tạo nên do từ quạt mo. Ở đây, quạt mo là loại quạt làm bằng mo cau nhung không phải do tính “rẻ tiền” của loại quạt này tạo ra ý nghĩa ấy. Dân gian đã khai thác ý nghĩa đó qua tính biểu trưng của quạt mo. Chẳng là, trong các loại ca kịch cổ, đặc biệt là tuồng, các nhân vật nịnh thần thường hóa trang với vẻ mặt riêng, trên tay phe phẩy chiếc quạt mo. Vì vậy, quạt mo trở thành biểu tượng của sự nịnh bợ, luồn cúi mà dốt nát, bất tài. Thế rồi, dần dà quạt mo cũng được nhận thức như biểu tượng sự bất tài, vô dụng. Theo đó, quân sư quạt mo được dùng để chỉ những kẻ làm “thầy dùi” kém cỏi đến tồi tệ.