by tumi » 13 Feb 2006
Nguyễn Duy : Thơ Lục Bát
Tôi quê ở cái vùng "ăn rau má, phá đường tàu, đục ống dẫn dầu, cắt dây điện thoại", là cái vùng "khu Bốn đẩy ra khu Ba đẩy vào". Tôi sinh ra ở nông thôn, làm ruộng từ bé, đằm mình trong đất cát, rơm rạ, cua ốc và ngôn ngữ của nhà quê. Lớn lên thì đi lang thang nhiều nơi, nhưng mà cái thần hồn của làng quê trong tôi nó cứ nhập vào như lên đồng ấy. Chính thế mà sau này tôi rất thích làm thơ lục bát. Đã một thời người ta bỏ thơ lục bát không làm nữa, nhất là ở cuối những năm 60 ít người còn làm thơ lục bát. Tôi thấy tội nghiệp cho cái thể loại thơ này, người ta bỏ đi thì mình lại nhặt vào. Tôi mài, tôi dũa, tôi thổi vào cái thể thơ lục bát ấy một cái hồn vía của thế hệ tôi. Và cứ thế là tôi làm thơ lục bát và đã có lúc phải tuyên ngôn:
Ta dù lếch thếch lôi thôi
Mong thơ sinh hạ cho đôi ba dòng
Cứ chìm nổi với đám đông
Riêng ta xác định ta không là gì
Cứ bèo bọt bước thiên di
Đưa chân lục bát mà đi loằng ngoằng
Cứ nòi lẩn thẩn nghìn năm
Vu vơ động cỡn tâm thần tâm linh
Cứ là rượu của chúng sinh
Cho ta nhấm nháp cho mình say sưa
Cứ như cây cỏ bốn muà
Giọt sương giọt nắng giọt mưa vơi đầy
Thơ ơi ta bảo thơ này
Để ta đi cấy đi cày nuôi em
Và cứ đưa chân lục bát mà đi loằng ngoằng mãi như vậy thôi, nên trong thơ của tôi, số lượng thơ lục bát tương đối nhiều. Kể cả đối với những đề tài hiện đại, đề tài mới của những năm 70, 80 và những năm 90, tôi cũng đều dùng thơ lục bát để thể hiện.
Thí dụ như cách đây mấy năm tôi làm bài "Cơm bụi ca". Đây là bài thơ viết về Hà Nội. Những ai lang thang ở thành phố trong chục năm trở lại đây rất thích ăn cơm bụi. Cơm bụi vừa ngon vừa rẻ và tại đó người ta lắng nghe được những từ ngữ mới, được đẻ ra từ các quán cơm bụi. Thí dụ như là: "hơi bị"
Giọt rơi hơi bị trong veo
Mắt đi hơi bị vòng vèo lôi thôi
Chân mây hơi bị cuối trời
Em hơi bị đẹp, anh hơi bị nhàu
Hay là những từ rất là trang nghiêm, sử dụng trong các cuộc hội nghị Thượng đỉnh chẳng hạn được đưa ra ngoài hàng cơm bụi và ngược lại những từ dùng ở ngoài đời, không được đứng đắn, cũng được người ta đưa vào các cuộc họp trang nghiêm. Thí dụ, trong một cuộc mặc cả về một món hàng nào đó, chị bán hàng nói: "Bây giờ ông anh phát biểu đi, để cho em quyết!" Và khi trả giá với nhau, người bán hàng nói thách giá cao lên, thì ông anh nói: "Gớm bà chị làm gì mà cao bá Quát thế, thôi nguyễn bỉnh Khiêm đi, em bây giờ cũng đang đội Cấn lắm. Cho nên là mỗi lần về Hà Nội tôi rất thích đi cơm bụi, còn mấy cái nhà hàng khách sạn tôi rất ngại vào.
Xa nhau cực nhớ cực thèm
Ai về Hà Nội gửi em đôi nhời
Cô đầu thời các cụ chơi
Ta nay cơm bụi bia hơi tà tà
Lò mò Cấm Chỉ, Bắc Qua
Mà coi giai gái vặt quà như điên
Tiết canh Hàng Bút, Hàng Phèn
Bún xuôi Tô Tịch, phở lên Hàng Đồng
Cháo lòng Chợ Đuổi, Hàng Bông
Nhật Tân, Âm Phủ mênh mông thịt cầy
Bánh tôm hơ hớ Hồ Tây
Cơm đầu ghế, bát ngát ngay vỉa hè
Cực kỳ gốc sấu bóng me
Cực ngon, cực nhẹ, cực nhoè em ơi!
Đừng chê anh khoái bụi đời
Bụi dân sinh ấy bụi người đấy em
Xin nghe anh nói cực nghiêm
Linh hồn cát bụi ở miền trong veo
Rủ nhau cơm bụi giá bèo
Yêu nhau theo mốt nhà nghèo, vô tư.
"Vô tư" là một từ của cơm bụi và rất nhiều những tữ ngữ mới được sinh ra ở trong những lớp người mới.
Có nhiều người nói một cách khoác lác là nhà thơ là người sáng tạo ra ngôn ngữ; nhưng tôi làm thơ mấy chục năm rồi và cũng nghiên cứu rất nhiều nhà thơ khác, thì tôi thấy là không phải như vậy. Nhà thơ chính là một nô lệ của ngôn ngữ. Gom nhặt ngôn ngữ trong đời sống, mài dũa, lựa chọn và nâng cao nó lên, truyền bá rộng ra. Trong cái thời đại mới này cũng có nhiều từ mới được nhân dân sản xuất ra rồi nhà thơ nhặt lấy, ứng dụng vào trong tác phẩm của mình.
Ở Việt Nam trong khoảng chục năm gần đây có một cái phong trào, đó là phong trào Thi Hoa Hậu: Hoa Hậu Tiền Phong, Hoa Hậu Thể Dục Thể Thao; Hoa Hậu Học Đường, Hoa Hậu Khóm, Hoa Hậu Phường... Tôi có làm một bài về cuộc thi Hoạ Hậu đầu tiên ở Việt Nam, cuộc thi Hoa Hậu Tiền Phong, chủ yếu để tặng hai ông bạn được mời làm giám khảo cuộc thi, đó là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và anh Hoàng Thiệu Khang, một người dạy về mỹ học. Bài thơ đùa diễu hai ông bạn giám khảo nhưng lại được nhiều anh em trẻ thích thú.
Hoa Hậu vuờn nhà ta
Ta dán mắt vào lỗ lồi lõm mỹ học
Nét đẹp sinh thành từ đường cong
Nhan sắc phô phang cái lý luận của nó
Tài năng đừng hòng mà chen ngang
Cả vô thức, ý thức đều bị loại
Cuộc thi dành cho những gì Trời cho
Người thi người còn ta thì thi nhìn
Khán giả buông lơi cái nhìn thành thực
Ban giám khảo có vẻ nhìn nghiêm túc
Nhà giáo dục nhìn hé hé mắt
Nhà chức sắc nhìn nghiêng
Nhà phê bình nhìn xiên
Nhà thơ lơ mơ nhìn cuốc hoá ra gà
Nhà nhiếp ảnh nhìn vằn vặn vèo vẹo
Nhà báo nhìn lươn lươn lẹo lẹo
Nhà buôn nhìn lắt la lắt léo
Nhà quê nhìn em bằng con mắt lá mắt vui vui, khúc ruột lại buồn buồn
Ta dán làm sao hết lỗ thủng định mệnh,
Em thoát làm sao khỏi cơ chế thị trường
Hậu Hoa Hậu còn gập gềnh lắm
Thua cũng thương mà thắng cũng thương
Hồng nhan ạ, giá ta làm chủ khảo
Để em thi với cỏ nội, hoa vườn
Nguồn: Văn Nghệ Sông Cửu Long
