Jane Eyre - Charlotte Bronte

[bevanng]

- Cậu John của chúng ta đã chết rồi. - Ông nói.
Cả hai cô em đều có vẻ sửng sốt, nhưng không bị sốc hay hoảng hốt. Có vẻ như cái tin ấy đối với họ quan trọng hơn là đau đớn.
- Chết rồi à? - Diana hỏi lại.
- Đúng thế.
Cô nhìn chằm chằm vào mặt người anh bằng ánh mắt dò hỏi. “Thế sau đó thì thế nào?” - Cô hạ thấp giọng, hỏi.
- Thì thế nào à, Diana? - Người anh trả lời, vẫn giữ vẻ mặt lạnh lùng như đá cẩm thạch - Thì thế nào à? Chẳng thế nào cả. Cứ đọc đi thì biết.
Đoạn ông ném bức thư cho cô em gái. Cô liếc qua rồi đưa ngay cho Mary. Mary im lặng đọc kĩ lá thư rồi trả lại cho người anh. Cả ba người cùng nhìn nhau, rồi cả ba cùng mỉm cười, một nụ cười chua chát và nặng nỗi ưu tư.
- Amen! Chúng ta vẫn cứ sống được thôi! - Cuối cùng, Diana nói.
- Dù sao thì cũng chẳng phải vì thế mà chúng ta khổ hơn trước. - Mary buông một câu.
- Chỉ có lá thư mới buộc chúng ta phải nghĩ đến cái cảnh lẽ ra đã phải xảy ra. - Ông Rivers nói - Nó trái ngược một cách quá rõ ràng với sự việc đang xảy ra.
Ông gấp lá thư bỏ vào ngăn kéo rồi khóa lại, trước khi bỏ ra ngoài. Căn phòng im lặng trong vài phút. Cuối cùng Diana quay lại nói với tôi:
- Jane ạ, chắc là chị đang rất ngạc nhiên về chúng tôi và những uẩn khúc của chúng tôi, và sẽ cho chúng tôi là những kẻ nhẫn tâm khi nghe tin một người thân như ông cậu mình chết mà không hề động lòng. Nhưng nào chúng tôi có bao giờ được gặp hoặc biết mặt ông ấy đâu. Ông ấy là em mẹ tôi. Trước đây khá lâu, ông ấy và cha tôi đã có chuyện mâu thuẫn với nhau. Hồi đó, theo lời khuyên của ông ấy, cha tôi đã mạo hiểm đem phần lớn gia tài vào một việc làm ăn và kết quả là bị phá sản. Hai người đã to tiếng với nhau, rồi tức giận từ nhau và không bao giờ hòa giải trở lại. Sau đó, ông cậu tôi vẫn tiếp tục theo đuổi nhiều phi vụ làm ăn khác phát đạt hơn. Hình như ông có xây dựng được một sản nghiệp khoảng hai mươi ngàn bảng, ông không lấy vợ và chỉ có ba anh em chúng tôi là họ gần, và một người khác nữa nhưng cũng chẳng gần gì hơn chúng tôi. Lúc nào cha tôi cũng nghĩ cậu tôi sẽ chuộc lại lỗi lầm bằng cách để lại gia sản cho chúng tôi. Nhưng rốt cuộc, lá thư này lại báo cho chúng tôi biết rằng ông đã để lại toàn bộ gia sản cho người bà con kia, trừ ba mươi ghinê chia đều cho St. John, Diana và Mary Rivers để mua ba cái nhẫn tang. Tất nhiên là ông có quyền làm theo ý mình, nhưng khi nhận được tin ấy, ít nhiều chúng tôi cũng thấy thoáng buồn. Giá như tôi và Mary, mỗi đứa được một ngàn bảng thì cũng tự thấy mình là giàu rồi, và đối với St. John thì một số tiền như vậy sẽ rất đáng quý, vì nó sẽ giúp anh thực hiện được nhiều việc thiện hơn.
Câu chuyện chỉ được giải thích đến vậy, rồi ông Rivers cũng như các em ông chẳng ai nhắc đến nữa. Ngày hôm sau, tôi rời Marsh End đến Morton. Hôm sau nữa, Diana và Mary cũng chia tay tôi và người anh trai để đến một nơi xa xôi có tên là B… Sau đó một tuần, ông Rivers và người đầy tớ già Hannah cùng trở về xứ đạo. Vậy là ngôi nhà cổ kính ấy bị bỏ không.

[bevanng]

CHƯƠNG 31

Cuối cùng thì tôi cũng tìm được một ngôi nhà, đó là một nếp nhà nhỏ, đơn sơ, tường vôi trắng, nền lát gạch. Tầng dưới bày một cái bàn, bốn chiếc ghế sơn, một tủ vài ba cái đĩa và một bộ đồ trà bằng sành, một cái đồng hồ. Tầng trên có một phòng rộng chừng bằng nhà bếp, kê một cái giường gỗ thông, một tủ quần áo nhỏ nhưng cũng quá rộng so với số quần áo ít ỏi của tôi, cho dù hai cô bạn tốt bụng và hào hiệp đã tặng tôi một vài vật thiết dụng nữa.
Trời về chiều. Tôi cho cô bé mồ côi giúp việc vặt của mình về nhà sau khi thưởng cho nó một quả cam. Trường làng khai giảng vào sáng nay. Tôi có hai mươi học trò. Chỉ có ba đứa trong số đó biết đọc, không đứa nào biết viết hoặc làm tính. Một vài đứa biết đan, vài đứa khác biết khâu vá chút đỉnh. Chúng nói giọng địa phương, nên khó khăn lắm tôi và chúng mới hiểu được nhau. Có đứa sống chẳng theo khuôn phép, thô lỗ, ương ngạnh và dốt nát, nhưng những đứa khác đều dễ bảo, muốn học và xem chừng cũng có thiên hướng làm tôi vui lòng. Tôi không được phép quên rằng những đứa bé quê mùa, ăn mặc lôi thôi ấy cũng là người bằng xương bằng thịt như những đứa trẻ con nhà quyền quý nhất, và trong tâm hồn chúng cũng có những mầm mống của sự hoàn thiện bẩm sinh, lịch lãm, thông minh và tình cảm tốt đẹp như những đứa con nhà giàu. Bổn phận của tôi là phải phát triển những mầm mống ấy, chắc chắn là tôi sẽ tìm được niềm vui với công việc, cho dù tôi cũng chẳng chờ đợi gì nhiều ở những niềm vui trong cuộc sống đang mở ra trước mắt. Nhưng nếu biết kiểm soát được tâm trí, biết sử dụng khả năng của mình thì tôi cũng có thể sống thanh thản qua ngày.
Tôi có vui vẻ, yên tâm, hài lòng trong những giờ trôi qua vào buổi sáng và buổi chiều hôm nay, trong cái lớp học trống rỗng và tàm thường này không? Tôi không tự lừa dối mình mà trả lời rằng: “Không”, ở một mức độ nào đó, tôi cảm thấy buồn. Tôi đúng là một đứa ngu ngốc! Một đứa xuống cấp! Tôi ngờ mình đã đi xuống một bước thay vì phải đi lên trên nấc thang xã hội. Tôi thấy sợ trước sự dốt nát, bần hàn, thô lỗ của tất cả những gì tôi đã mắt thấy tai nghe ở quanh mình. Nhưng tôi không nên căm thù, khinh bỉ chính mình quá nhiều vì những cảm xúc ấy. Tôi biết như thế là sai lầm - và nhận thức đó chính là một bước tiến lớn của tôi. Rồi tôi sẽ cố gắng vượt qua chúng. Ngày mai, tôi tin rằng ít nhiều mình sẽ chế ngự được chúng và trong vài tuần nữa, có lẽ chúng sẽ hoàn toàn bị khuất phục. Có thể là trong vài tháng nữa, các học trò của tôi sẽ tiến bộ, sẽ có sự thay đổi theo chiều hướng tốt đẹp hơn, và khi đó cảm giác sợ hãi trong tôi sẽ được thay thế bằng một niềm vui.
Trong thời gian chờ đợi, hãy để tôi tự đặt cho mình một câu hỏi: Điều gì sẽ tốt hơn? Đầu hàng trước thời vận, lắng nghe tiếng gọi của dam mê, không cô gắng cật lực, không đấu tranh mà rúc đầu vào tấm lưới lụa, ngủ vùi trên những đóa hoa, rồi thức dậy ở một nơi nào đó trong sự xa hoa của một dinh thự ở miền nam hay tới sống ở Pháp, làm nhân tình của ông Rochester, say sưa tối ngày với tình yêu của ông - vì nhất định ông vẫn còn yêu tôi ít nhất một thời gian? Ông đã yêu tôi, và chắc là sẽ chẳng bao giờ còn ai yêu tôi đến thế nữa. Tôi sẽ chẳng còn bao giờ được biết sự tôn sùng ngọt ngào đối với sắc đẹp, tuổi trẻ và sự yêu kiều nữa, vì tôi sẽ không còn những ưu điểm ấy trong con mắt của bất cứ người đàn ông nào khác, ông yêu tôi và hãnh diện vì tôi, đó là điều mà chẳng người đàn ông nào đi bên tôi cảm thấy thế nữa. Nhưng tôi đang nghĩ đi đâu thế này? Tôi đang mê muội và trên hết, tôi đang lạc vào một cảm xúc gì thế này? Tôi đang tự hỏi làm một kẻ nô lệ tại cái thiên đường của kẻ điên dại ở Marseilles, để ngất ngây với lạc thú hão huyền trong một giờ, để rồi ngay sau đó lại nghẹn ngào với những giọt lệ cay đắng vì hối tiếc và hổ thẹn, hay làm một cô giáo trường làng tự do và lương thiện, ở một miền núi hẻo lánh lộng gió giữa lòng nước Anh tốt hơn?
Vâng, tôi cảm thấy mình đã hành động đúng khi thừa nhận nguyên tắc và pháp luật, khinh bỉ và đè bẹp những lời mời gọi điên rồ trong một chốc mất lý trí. Chúa đã dẫn dắt tôi đến một lựa chọn đúng đắn!
Bần thần nghĩ đến đây, tôi đứng dậy đi ra cửa nhìn bóng hoàng hôn của một ngày mùa, nhìn những cánh đồng thanh bình trước ngôi nhà nhỏ của mình. Chỗ tôi ở và ngôi trường làng nằm cách xa làng nửa dặm. Đàn chim đang thánh thót hót vang những giai điệu cuối cùng trong ngày của chúng.
Tôi lặng im ngắm cảnh và tự cho mình là người hạnh phúc. Tôi rất ngạc nhiên khi thấy mình khóc. Vì sao nhỉ? Vì số mệnh đã chia loan rẽ thúy giữa tôi và ông chủ tôi, vì tôi không còn được gặp lại ông nữa, vì có lẽ ông đang đau đớn tuyệt vọng và căm hận việc tôi bỏ đi để đến bây giờ, có thể ông đã đi chệch quá xa con đường ngay thẳng và khó lòng hy vọng trở lại nữa. Nỗi buồn bất chợt khiến tôi ngoảnh mặt đi, không còn thiết gì đến chuyện ngắm nhìn cảnh trời chiều êm đềm và cái thung lũng lòng chảo không có một mái nhà trong tầm mắt, trừ bóng nhà thờ xứ và ngôi nhà của vị mục sư, và bóng lâu đài Vale của phú ông Oliver thấp thoáng sau những lùm cây cuối thung lũng. Tôi nhắm mắt, tựa đầu vào khung cửa bằng đá để nhâm nhi với nỗi buồn trong lòng. Nhưng vừa lúc đó, một tiếng động nhẹ ngoài cánh cổng nhỏ ngăn mảnh vườn của tôi với cánh đồng bên ngoài, khiến tôi ngẩng mặt lên nhìn. Một con chó săn - tôi nhận ra ngay con chó già Carlo của ông Rivers - đang thúc mõm đẩy cánh cửa, còn ông St. John thì đang đứng khoanh tay tì lên cửa, nhíu mày chăm chú nhìn tôi, trông nghiêm nghị đến khó chịu. Tôi mời ông vào.
- Không, tôi không nán lại được đâu. Tôi chỉ mang đến cho cô một gói nhỏ của các em tôi để lại cho cô. Tôi nghĩ có lẽ đây là hộp đựng màu vẽ, bút chì và giấy.
Tôi bước ra nhận món quà. Quả là một tặng phẩm rất hợp với mong muốn của tôi. Lúc tôi đến gần, ông lại nhìn thẳng vào mặt tôi bằng ánh mắt dò xét và khổ hạnh như mọi khi. Chắc chắn là khi đó, trên má tôi vẫn còn đọng lại dấu vết của những giọt nước mắt.
- Cô có thấy rằng ngày đầu tiên, - Ông hỏi - công việc có vẻ nặng nhọc hơn là cô tưởng không?
- Ồ không! Trái lại, tôi còn thấy rồi sẽ đến lúc tôi rất hợp với các em học trò của mình.
- Nhưng hình như nếp nhà và các đồ đạc ở đây… chưa làm cô hài lòng phải không? Quả thực là chúng cũng chưa đáp ứng đủ nhu cầu của cô, nhưng…
Tôi ngắt lời:
- Nhưng sạch sẽ và đủ che mưa che nắng, đủ đồ đạc và tiện dụng. Tôi rất biết ơn ông về tất cả những thứ tôi trông thấy, chứ tuyệt nhiên không buồn. Tôi hoàn toàn không ngu dại hay tham lam đến mức lấy làm tiếc khi không thấy có một tấm thảm, một cái ghế sô pha hay một chiếc khay bạc. Với lại năm tuần trước, tôi còn lang thang, vất vưởng, ăn xin chứ đâu có gì mà đòi hỏi. Bây giờ có nhà cửa, có công ăn việc làm, có người chia sẻ, thế là tốt lắm rồi. Tôi thấy ngạc nhiên trước lòng bao dung của Chúa, trước sự hào hiệp của bạn bè, trước số phận may mắn của mình. Tôi không có gì để mà không bằng lòng cả.
- Nhưng cô có cảm thấy sức ép của cô đơn không? Ngôi nhà nhỏ đằng sau cô tối tăm và trống rỗng thế kia mà.
- Tôi chưa có lúc nào rảnh để vui vãn cảnh êm đềm nơi đây, lại càng chưa có thì giờ để mà sốt ruột vì cảnh đời đơn chiếc.
- Rất tốt, hy vọng cô sẽ hài lòng như những gì cô vừa bày tỏ, dù thế nào thì tâm trạng bình ổn của cô cũng sẽ mách bảo cô rằng vẫn còn quá sớm để mà chùn bước trước nỗi sợ nghiêng ngả về người vợ của Lot1. Tất nhiên là tôi không biết những gì cô đã bỏ lại đằng sau trước khi gặp tôi, nhưng tôi khuyên cô hãy nên kiên quyết chống lại mọi cám dỗ khiến cô nhìn lại đằng sau. Hãy vững tâm theo đuổi nghề nghiệp hiện nay của mình, ít nhất là trong vài tháng.
1. Một điển tích trong Kinh thánh: người vợ Lot đã hóa đá vì ngoái nhìn lại sau khi bỏ trốn khỏi thành.

[bevanng]

- Đó cũng là những gì tôi định nói với ông. - Tôi trả lời.
St. John nói tiếp:
- Thật là khó kiểm soát được những công việc theo thiên hướng cũng như làm đổi hướng bản tính của mình, nhưng theo kinh nghiệm, tôi biết vẫn có thể làm được như vậy. Trong một chừng mực nào đó, Chúa đã ban cho ta cái khả năng tự tạo lấy số mệnh của mình, và dường như khi nghị lực chúng ta cần một chất bổ dưỡng mà chúng không thể tìm được, khi lý trí của chúng ta mong muốn một con đường mà chúng ta không thể theo được, thì chúng ta đâu cần phải chịu đói khát hoặc tuyệt vọng. Chúng ta chỉ cần đi tìm cho tinh thần loại bổ dưỡng khác cũng giàu dinh dưỡng - có khi còn trong sạch hơn - món ăn đã bị cấm, và khai phá lấy một con đường cho bước chân mạo hiểm, cũng thẳng và rộng rãi - có khi còn đỡ gập ghềnh hơn - con đường mà số mệnh ngăn cản chúng ta.
Một năm trước, chính tôi cũng vô cùng khổ sở, vì tôi nghĩ tôi đã phạm phải một sai lầm khi bước vào tu hành. Những bổn phận giống hệt nhau làm tôi chán muốn chết đi được. Tôi khao khát cháy bỏng một cuộc sống năng động hơn trong cuộc đời này, tôi muốn công việc sáng tạo của nhà văn, muốn cuộc sống của một nghệ sĩ, một tác giả, một nhà hùng biện, hoặc bất cứ nghề gì khác một tu sĩ. Vâng, bên trong tà áo thụng của kẻ tu hành khoác trên người tôi là trái tim của một chính khách, một quân nhân, một kẻ thích vinh quang, muốn nổi tiếng, một kẻ khát khao quyền lực. Tôi nghĩ cuộc đời mình sao mà hèn thế, và nếu không thay đổi được thì tôi chết mất. Sau một thời gian tăm tối, đánh vật với chính mình, một ánh sáng bỗng bừng lên mang lại cho tôi niềm tin. Cái sự tồn tại gò bó khiên cưỡng của tôi đột nhiên dàn trải đến vô tận. Mọi năng lực của tôi đã nghe theo tiếng gọi từ trên thiên đường mà vùng dậy, dồn hết sức mạnh để mở rộng đôi cánh bay lên. Chúa đã giao cho tôi một sứ mệnh. Và để hoàn thành tốt sứ mệnh ấy trên mọi nẻo đường, cần phải có sức mạnh và tài năng, lòng dũng cảm và tài hùng biện, tóm lại là tất cả những phẩm chất tốt đẹp nhất của một quân nhân, một chính khách và một diễn giả. Đó là tất cả những gì cần thiết cho một sứ mệnh truyền giáo hiệu quả.
Và tôi đã quyết định trở thành một nhà truyền giáo. Kể từ đó, tâm trạng trong tôi đã thay đổi, mọi xiềng xích đều đứt tung, không để lại một dấu vết nào của sự trói buộc ngoài vết thương lòng mà chỉ có thời gian mới hàn gắn được. Thực ra cha tôi đã nhất quyết phản đối ý định ấy của tôi, nhưng sau khi ông chết, tôi chẳng còn phải đương đầu với một trở ngại chính thức nào. Sau này, khi đã giải quyết xong một số công việc, tìm được người thay tôi ở Morton, tháo gỡ xong các vướng mắc về chuyện tình cảm - một xung đột cuối cùng với sự yếu đuối nhân bản mà tôi biết là mình sẽ thắng - tôi sẽ rời châu Âu sang phương Đông.
Ông nói giọng nhỏ nhẹ nhưng cũng rất rõ ràng. Nói xong, ông không nhìn tôi, mà nhìn ông mặt trời đang lặn. Tôi cũng nhìn về một hướng. Cả ông và tôi đều đứng quay lưng lại phía con đường từ cánh đồng đi tới cổng rào. Chúng tôi không để ý thấy tiếng bước chân trên lối đi đầy cỏ dại ấy. Cảnh vật lúc này yên tĩnh đến nỗi nghe rõ cả tiếng suối chảy róc rách dưới thung lũng. Chúng tôi giật mình khi nghe một giọng nói vui vẻ, êm dịu như một tiếng chuông bạc bất chợt vang lên:
- Chào ông Rivers! Chào cả ông già Carlo! Con chó của ông lại sớm nhận ra bạn hơn ông đấy. Nó đã dỏng tai, vẫy đuôi tíu tít khi tôi còn đang ở tận cuối cánh đồng kia, vậy mà bây giờ ông vẫn còn quay lưng lại phía tôi.
Quả là như vậy. Mặc dù có hơi giật mình khi thoạt nghe thấy giọng nói êm như một khúc nhạc ấy, nhưng khi nghe người kia nói hết câu, ông vẫn đứng im, tay tì lên cánh cửa, mặt quay về phía tây y như lúc giật mình. Cuối cùng thì ông cũng quay lại, vẻ chậm rãi suy tính. Tôi thấy dường như bên ông vừa xuất hiện một ảo mộng. Đứng cách ông khoảng ba bước là một người mặc bộ đồ trắng tinh, một bóng người trẻ trung, mỹ miều, đầy đặn và thanh tú. Sau khi cúi xuống vuốt ve con Carlo, bóng áo trắng ấy ngẩng mặt lên và hất tấm mạng che mặt ra sau, để lộ một khuôn mặt tuyệt mỹ. Mô tả vẻ tuyệt mỹ như vậy kể cũng hơi quá, nhưng tôi sẽ không rút lại hoặc giới hạn lời ở một mức độ thấp hơn, vì trước mắt tôi là một cô gái có những đường nét hấp dẫn mà tưởng như chưa bao giờ cái khí hậu ôn hòa ở vùng Albion này khuôn đúc nên được, rồi đến nước da hồng hào, mịn màng tươi sáng mà những đợt gió ẩm ướt và bầu trời mờ hơi sương nơi đây tạo nên và nuôi dưỡng. Cô gái trẻ trung ấy có những đường nét đều đặn và thanh tú, không một nét duyên nào cần phải hoàn chỉnh thêm, không một khuyết điểm cần phải bù đắp. Cô có đôi mắt đẹp như tranh vẽ, to tròn và sâu thẳm, với hàng mi dài cong vút, đôi lông mày nét như tô chì và mềm mại lôi cuốn, vầng trán mịn màng và trắng ngần tạo thêm quãng nghỉ cho những đường nét khác trên khuôn mặt, đôi má tròn trịa và tươi mát, đôi môi đỏ thắm với đường nét êm dịu và cũng không kém phần tươi mát, hai hàm răng trắng đều và sáng bóng, cằm có một lúm nhỏ, mái tóc dày mượt mà… Tóm lại, cô có đủ những ưu điểm kết hợp hài hòa với nhau để tạo nên một sự lý tưởng cho sắc đẹp. Tôi ngắm nhìn con người đẹp hoàn hảo ấy, trong lòng không khỏi ngạc nhiên và ngưỡng mộ cô bằng tất cả tâm hồn. Chắc chắn là tạo hóa đã khuôn đúc nên nàng trong một lúc đầy tâm trạng, nên đã quên mất tính bủn xỉn thường lệ của một mụ dì ghẻ mà ban cho nàng món quà quý giá bằng sự hào phóng của một bậc đại trượng nhân.
Không hiểu St. John nghĩ gì về nàng tiên giáng trần kia? Tự nhiên tôi đặt câu hỏi khi thấy ông quay lại nhìn cô, và cũng tự nhiên tôi tìm ra câu trả lời trên gương mặt ông. Ông đã rời mắt khỏi nàng Peri1 để ngắm nhìn một khóm cúc tầm thường mọc bên bờ rào.
1. Một thiên thần tốt bụng và xinh đẹp trong truyền thuyết Ba Tư.
- Một buổi chiều đẹp trời, nhưng có lẽ bây giờ cũng đã muộn để cô đi chơi một mình tới đây. - Ông vừa nói vừa lấy chân nghiền nát những đóa hoa trắng như tuyết mọc dưới chân.
- Ồ, tôi vừa từ S.2 về xong (cô nói tên một thành phố lớn cách xa chừng hai mươi dặm). Nghe cha tôi bảo ông đã mở trường học, và cô giáo mới cũng đã đến, thế là uống trà xong, tôi liền đội mũ chạy ngược lên thung lũng để gặp cô ấy. Cô ấy đây phải không? - Cô hỏi và chỉ vào tôi.
2. Sheffield.
- Đúng thế. - St. John nói.
- Cô có nghĩ là cô sẽ thích Morton không? - Cô hỏi thẳng tôi, cả giọng nói và cử chỉ đều ngây thơ và giản dị như trẻ con.
- Hy vọng là tôi sẽ được như vậy. Tôi có nhiều điều xui khiến để mà thích Morton.
- Cô có thấy học trò của cô chăm chú như cô mong muốn không?
- Chúng chăm chú lắm.
- Cô có thích ngôi nhà này không?
- Rất thích.
- Cô có thấy đồ đạc tôi bày có phù hợp không?
- Vâng, quả thật rất phù hợp.
- Và tôi chọn Alice Wood giúp việc cho cô cũng tốt đấy chứ?
- Quả là như vậy. Con bé dễ dạy bảo và khéo tay [Bây giờ tôi mới biết đó là cô Oliver, người thừa kế gia sản, được tạo hóa ưu ái cả về mặt tiền tài lẫn sắc đẹp! Không hiểu lúc sinh ra, cô được sao nào chiếu mệnh mà sung sướng thế?]

[bevanng]

- Thỉnh thoảng tôi sẽ lên đây dạy giúp cô - Cô gái nói thêm - Đôi khi cũng phải lên thăm cô để thay đổi không khí một chút chứ, tôi thích như vậy mà. Ông Rivers ạ, trong thời gian ở S., tôi cảm thấy rất vui. Đêm hôm qua, nói đúng hơn là sáng nay, tôi đã khiêu vũ đến tận hai giờ. Trung đoàn số… đã tới đóng ở đây kể từ khi xảy ra các vụ bạo loạn1, các viên sĩ quan tỏ ra là những kẻ rất dễ chịu. Bọn trẻ buôn bán dao kéo của chúng ta hắn sẽ xấu hổ lắm khi trông thấy họ.
1. Có lẽ Charlotte Brontë định nói đến các cuộc nổi dậy của Luddite năm 1812 ở miền Bắc nước Anh.
Tôi thấy hình như ông St. John hơi bĩu môi lại. Ông mím chặt môi khi nghe cô gái tươi cười khoe cái tin ấy, khiến cho khuôn mặt ông càng vuông chằn chặn và có vẻ khó tính hơn bình thường, ông rời mắt khỏi đám cúc trắng và quay sang nhìn cô gái, một cái nhìn không vui, soi mói và đầy ý nghĩa. Cô gái đáp lại bằng một chuỗi tiếng cười khác rất phù hợp với tuổi trẻ, đôi má hồng có hai lúm đồng tiền và đôi mắt sáng của cô.
Thấy ông vẫn dửng im, nghiêm trang, cô lại cúi xuống vuốt ve con Carlo. “Tôi thấy yêu con Carlo tội nghiệp này thế không biết.” - Cô gái nói - “Nó không quàu quạu và xa cách với bạn bè của nó, và nếu biết nói thì chắc hẳn nó sẽ chẳng im lặng như thế.”
Trong lúc cô gái cúi xuống vuốt ve con chó trước mặt người chủ trẻ tuổi và nghiêm nghị của nó, tôi thấy mặt ông chủ chợt đỏ bừng lên, đôi mắt ông chợt lóe lên một ánh lửa cho thấy một cảm xúc không thể cưỡng lại được. Trong cái bộ dạng bị kích động ấy, trông ông có vẻ đẹp trai hơn hẳn, đẹp theo cách của đàn ông, cũng như cô gái đẹp theo cách của người phụ nữ. Ngực ông nở phập phồng, như thể trái tim to lớn - mệt mỏi vì sự đè nén độc tài - của ông đang muốn nở phình ra rồi bật dậy vươn tới tự do, bấp chấp sự điều khiển của lý trí. Nhưng tôi nghĩ ông đang lấy hết sức bình sinh kìm nén nó lại, nhưng một kỵ mã cương quyết ghìm con chiến mã đang cất vó lồng lên. Ông không nói, cũng không có một cử chỉ nào đáp lại những lời bóng gió nhẹ nhàng của cô gái.
- Cha tôi bảo dạo này chẳng thấy ông lại chơi với chúng tôi gì cả.
- Cô Oliver ngẩng mặt lên nói tiếp - Ông cứ làm như một người hoàn toàn xa lạ với Vale Hall ấy. Chiều tối nay, cha tôi ở nhà có một mình và không được khỏe lắm, ông sẽ cùng đi với tôi lại thăm cha tôi chứ?
- Giờ này mà đến quấy ông Oliver thì quả là không tiện. - St. John trả lời.
- Chẳng có gì là không tiện cả! Tôi thấy thế đấy! Giờ này mới chính là lúc cha tôi càng cần có người để nói chuyện nhất, vì khi việc trong ngày kết thúc, cha tôi chẳng có việc gì phải bận tâm nữa. Thôi, ông Rivers ạ, ta đi đi. Mà sao ông cứ phải e dè và u sầu thế nhỉ?
Rồi cô gái lại phải tự trả lời để phá tan bầu không khí yên lặng, vì mãi cũng chẳng thấy St. John nói gì cả.
- Suýt nữa thì tôi quên mất! - Cô kêu lên, vẻ như bực mình với chính mình - Đúng là lơ đãng và vô tâm quá đi! Xin lỗi nhé, tôi quên khuấy là ông đang có nhiều lý do để không huyên thuyên với tôi. Diana và Mary đi rồi, Moor House lại đóng cửa, và ông thì đang cô đơn. Tôi thấy tội cho ông quá. Đến chơi với cha tôi đi.
- Nhưng tối nay thì không được, cô Rosamond ạ, không thể là tối nay. - St. John nói như một cái máy. Chỉ có ông mới hiểu mình phải cố gắng thế nào mới đưa ra lời từ chối như vậy.
- Thôi được, nếu ông cứ ngoan cố như vậy thì tôi đành về vậy, vì tôi không dám ở lại lâu hơn, sương bắt đầu xuống rồi. Xin chào ông!
Cô chìa tay ra. St. John chỉ khẽ chạm tay đáp lễ. “Chào cô!” - Ông nói, giọng thấp và trống rỗng như một tiếng vang.
Cô gái quay đi, nhưng rồi lại ngoảnh lại.
- Ông vẫn khỏe đấy chứ? - Cô hỏi. Câu hỏi đặt ra có vẻ rất đúng lúc, vì khuôn mặt St. John lúc này bỗng trắng bệch như màu áo của cô.
- Tôi vẫn hoàn toàn khỏe mạnh! - Ông hơi cúi đầu đáp lại, rồi rời khỏi cổng. Cô gái đi một đằng, ông đi một nẻo. Xuống tới cánh đồng, cô hai lần ngoảnh lại nhìn theo bóng ông. Còn St. John thì thẳng bước tiến, không hề ngoái lại.
Cảnh chịu đựng và hy sinh của ông khiến tôi không thể chỉ nghĩ đến phận mình nữa. Diana Rivers từng nói anh cô “cứng nhắc đến chết được”. Quả thực là cô đã không phóng đại.

[bevanng]

CHƯƠNG 32

Tôi tiếp tục công việc ở trường làng một cách hăng hái và chân thật nhất trong khả năng có thể của mình. Quả thực là lúc đầu công việc cũng rất khó nhọc, tôi đã hết sức cố gắng nhưng cũng phải mất một thời gian mới có thể hiểu được các học trò của mình và bản tính của chúng. Chúng chưa từng được học hành bao giờ, mọi khả năng đều trì trệ, khiến tôi có cảm giác chúng khó có thể tiến bộ được. Lúc đầu, tôi thấy tất cả các học trò của mình đều có vẻ trì độn như nhau, nhưng tôi cũng sớm nhận ra rằng mình đã nhầm. Giữa bọn chúng cũng có một sự khác biệt giống như những đứa trẻ được học hành. Và khi tôi bắt đầu hiểu chúng và chúng bắt đầu hiểu được tôi rồi, thì sự khác biệt ấy ngày càng bộc lộ rõ hơn. Khi sự bỡ ngỡ của chúng về con người tôi, về giọng nói, các nguyên tắc và phương pháp giảng dạy của tôi giảm dần xuống cũng là khi tôi nhận thấy một số trong những đứa trẻ trông có vẻ ù lì, thô kệch và quê mùa ấy quả thực cũng khá thông minh. Nhiều cô bé còn tỏ ra nhiệt tình và đáng yêu nữa. Tôi nhận thấy trong số chúng có không ít đứa có thể lấy làm gương về sự lễ độ tự nhiên, lòng tự trọng bẩm sinh cũng như những khả năng nổi trội, và đó chính là điều đã làm tôi khâm phục và có thiện chí với chúng. Những cô bé này đã nhanh chóng cảm thấy có niềm vui trong công việc học hành chăm chỉ, ăn ở gọn gàng và cung cách xử sự lễ phép. Thậm chí còn có một vài trường hợp tiến bộ nhanh đến đáng ngạc nhiên, khiến tôi không thể không cảm thấy hãnh diện và sung sướng. Tôi bắt đầu cảm thấy quý mến một vài cô bé tiến bộ nhất, và tất nhiên là chúng cũng cảm thấy quý mến tôi. Trong đám học trò ấy có một vài đứa con nhà chủ điền trang, gần như đã đến tuổi dậy thì cả. Chúng đã biết đọc, biết viết và khâu vá được rồi, tôi có thể dạy cho chúng ít nhiều kiến thức cơ bản về văn phạm, địa lý, lịch sử và một vài mẫu thêu tinh xảo hơn.
Tôi đã nhận ra ở bọn chúng những tính cách đáng quý - ấy là sự ham học và cầu tiến - và không ít buổi tối tôi đã vui lòng đến nhà chúng chơi. Cha mẹ các em (đều là nông dân) đã đón tiếp tôi rất ân cần. Tôi thấy vui khi đón nhận tấm lòng thật thà chất phác của họ, và đã đáp lại bằng sự tôn trọng những tình cảm của họ. Có lẽ từ trước đến nay chưa quen được đối xử như vậy, nên họ tỏ ra rất hài lòng và cảm thấy có lợi cho họ, bởi vì cách xử sự ấy vừa nâng cao giá trị của họ lên trong chính con mắt họ.
Tôi cảm thấy mình bắt đầu trở thành người được dân chúng trong vùng chấp nhận. Bất cứ khi nào đi ra ngoài tôi cũng được mọi người chào hỏi thân mật và vui vẻ. Sống giữa tình cảm chân tình của mọi người - dù đó chỉ là tình cảm của những kẻ cần lao - cũng giống như được “ngồi dưới ánh nắng mặt trời thanh bình và dịu êm”, những cảm xúc yên bình tha hồ đâm chồi nở hoa trong tâm hồn. Trong quãng đời này, lòng tôi thường xuyên cảm thấy dào dạt niềm vui hơn là chìm đắm trong dòng suy tưởng tuyệt vọng. Nhưng thưa bạn đọc, nếu phải nói hết nỗi lòng với các bạn, thì tôi cũng xin được thú thực rằng trong cái sự tồn tại yên bình và hữu ích ấy của mình - sau mỗi ngày làm việc say sưa cùng đám học trò, sau mỗi buổi tối hài lòng ngồi vẽ hay đọc sách một mình - tôi lại thường chìm vào những giấc mơ kỳ lạ mỗi khi say giấc nồng. Đó là những giấc mơ nhiều màu sắc, xáo động, mơ hồ và hỗn độn. Những giấc mơ với nhiều cảnh không bình thường, đầy phiêu lưu, mạo hiểm nhưng cũng ngẫu nhiên lãng mạn. Giấc mơ nào tôi cũng gặp ông Rochester và thường gặp vào những lúc kịch tính nhất, và sau đó là cảnh được nằm trong vòng tay ông, nghe giọng nói của ông, gặp đôi mắt ông, sờ thấy tay và má ông, yêu ông và được ông đáp lại. Cuối cùng, niềm hy vọng được sống bên ông suốt đời lại trỗi dậy bằng tất cả sức mạnh và lửa nhiệt tình của buổi ban đầu. Rồi tôi tỉnh giấc và lại nhớ lại mình đang ở đâu, trong một hoàn cảnh nào. Tôi bần thần ngồi dậy trên cái giường không buông màn, rùng mình và run rẩy. Và rồi bóng đêm thăm thẳm và tĩnh mịch lại được chứng kiến cơn vật vã của tuyệt vọng, được nghe tiếng sự bộc phát của dục vọng. Chín giờ sáng hôm sau, tôi lại đến trường rất đúng giờ, nguôi ngoai, điềm tĩnh, sẵn sàng cho các công việc trong ngày.
Rosamond Oliver giữ lời hứa đến thăm tôi. Cô thường hay đến trường vào buổi cưỡi ngựa đi dạo chơi sáng. Cô dừng ngựa ngay trước cửa, theo sau là một anh đầy tớ. Thật khó tưởng tượng có gì tuyệt diệu hơn hình ảnh cô trong bộ đồ đỏ thắm, với chiếc mũ nhung đen kiều diễm vùng Amazon đặt trên những lọn tóc dài uốn lượn ve vuốt đôi má và bồng bềnh rủ xuống bờ vai. Cứ như vậy cô bước vào ngôi nhà đơn sơ, trước ánh mắt ngưỡng mộ của các cô học trò nhỏ. Cô hay đến vào giờ ông Rivers đang thuyết giảng giáo lý. Tôi nghĩ ánh mắt của cô thế nào cũng đâm xuyên vào trái tim vị mục sư trẻ tuổi. Hình như có một thử bản năng nào đó đã báo cho ông biết là cô đến thăm, ngay cả khi ông không nhìn thấy cô hoặc không hề nhìn về phía cửa. Nếu cô xuất hiện ngoài cửa, thế nào má ông cũng đỏ bừng lên, và nét mặt như cẩm thạch của ông, dù cố tỏ ra vô cảm, vẫn cứ thay đổi một cách bất ngờ đến khó tả. Rõ ràng là trong cái vẻ bình thản ấy vẫn bộc lộ một tình cảm nhiệt thành bị kìm nén, mạnh mẽ hơn ánh mắt hay những thớ thịt rung chuyển trên khuôn mặt.
Đương nhiên là cô gái rất hiểu sức mạnh của mình. Thực ra St. John đã không giấu cảm xúc của mình, bởi vì ông không thể giấu được cô. Bất chấp tính khắc kỷ Cơ đốc giáo của ông, khi cô gái bước tới nói chuyện, tươi cười với ông như một sự khích lệ và âu yếm, bàn tay ông vẫn cứ run run, ánh mắt ông vẫn cứ sáng long lanh. Có vẻ như bằng chính cái ánh mắt buồn buồn của mình, ông muốn nói ra cái điều ông không thể thốt thành lời: “Tôi yêu cô và tôi biết cô cũng thích tôi. Không phải vì sự vô vọng ở thành công mà tôi phải nín lặng. Nếu tôi dâng tặng cô trái tim tôi, tôi tin thế nào cô cũng sẽ nhận. Nhưng trái tim ấy đã được dâng lên bàn thờ thiêng liêng rồi, ngọn lửa thiêng cũng đã được nhen nhóm xung quanh con tim đó. Chẳng bao lâu nữa nó sẽ chỉ còn là một lễ vật hiến sinh thôi.”
Và rồi cô gái sẽ bĩu môi như một đứa trẻ bị làm phật ý. Một bóng mây ưu tư làm nhòa bớt vẻ xinh tươi rực rỡ của cô. Cô sẽ vội rút tay khỏi bàn tay ông và trong cơn hờn giận thoáng qua, cô sẽ ngoảnh mặt không thèm nhìn vẻ mặt vừa như anh hùng vừa khổ não của ông. Và khi cô bỏ đi như vậy, chắc hẳn là St. John muốn từ bỏ hết mọi thứ trên đời để chạy theo, mời gọi và giữ người thiếu nữ ấy lại, nhưng rốt cuộc ông vẫn không chịu từ bỏ Thiên đường vĩnh hằng để đổi lấy thiên đường tình yêu của cô. Hơn nữa, ông cũng không thể trói buộc tất cả những gì đã ngấm sâu vào bản tính của ông - là kẻ thích phiêu bạt, nhiều khát vọng, dòng máu nghệ sĩ và giáo sĩ - trong các giới hạn của một dục vọng duy nhất, ông không thể, và sẽ không thể từ bỏ chiến địa truyền giáo gian nan của mình để đánh đổi những phòng khách và sự yên bình của Vale Hall. Tôi đã hiểu về ông khá nhiều sau một lần “đột kích” vào tâm sự của ông, mặc dù ông vẫn luôn tỏ ra kín đáo.

[bevanng]

Tôi có vinh dự là thường xuyên được cô Oliver đến thăm tại căn nhà nhỏ bé của tôi. Tôi bắt đầu hiểu rõ tính cách của cô, một tính cách bộc trực và không che giấu điều gì. Cô hay làm dáng nhưng không vô tâm, hay đòi hỏi nhưng không ích kỷ, được nuông chiều từ nhỏ nhưng hoàn toàn không hư hỏng, nhanh nhảu nhưng cũng hài hước, tự cao tự đại (cô không thể làm khác được khi lần nào nhìn vào gương cũng thấy mình thật đáng yêu) nhưng không giả tạo và phóng đãng, không có thói khoe của, hào phóng, thông minh, vui tươi, hoạt bát và vô tư. Tóm lại, cô là một cô gái đầy sức quyến rũ, ngay cả đối với một người có con mắt lạnh lùng và cùng giới như tôi. Nhưng cũng phải nói rằng cô không phải là người gây chú ý sâu sắc hoặc gây ấn tượng mạnh mẽ. Có một sự khác biệt rõ rệt về tâm hồn giữa cô và các em gái của St. John chẳng hạn. Nhưng dù vậy, tôi vẫn quý mến cô bằng một tình cảm gần giống với tình cảm tôi đã dành cho cô bé Adela, khác chăng là ở chỗ sự trìu mến mà tôi dành cho một đứa trẻ do chính mình dạy bảo vẫn sâu sắc hơn là dành cho một cô gái lớn đầy sức quyến rũ mới quen.
Cô cũng có thái độ rất tử tế đối với tôi, bảo tôi giống ông Rivers (mặc dù cô nhận xét “chắc chắn về cái mã bề ngoài, tôi chỉ bằng một phần mười ông, tôi chỉ là một cô gái nhỏ nhắn có hồn, còn ông là một thiên thần”). Tuy nhiên, tôi là người tốt bụng, thông minh, sáng tạo và cương quyết giống ông. Cô còn khẳng định nếu nói về các cô gái ở thôn quê, tôi đúng là một lusus naturae1 và dám chắc rằng tiểu sử của tôi, nếu được tiết lộ thì có thể viết thành một cuốn tiểu thuyết rất hay.
1. Tiếng Latin: người có tính cách khác thường.
Một buổi tối, trong lúc nghịch ngợm, tò mò lục lọi tủ và ngăn bàn của tôi như một đứa trẻ con, cô đã phát hiện ra hai cuốn sách tiếng Pháp, một tuyển tập của Schiller, một cuốn từ điển và văn phạm tiếng Đức, rồi đến các dụng cụ hội họa và vài bức phác họa của tôi, trong đó có bức chân dung một cô bé học trò xinh xắn vẽ bằng chì và mấy bức tranh phong cảnh thung lũng Morton với những cánh đồng hoang. Lúc đầu cô ngạc nhiên lắm, rồi cứ thế thích thú nhảy cẫng lên.
- Có phải cô là tác giả của những bức tranh này không? - Cô hỏi tôi - Cô còn biết cả tiếng Pháp và tiếng Đức cơ à? Cô quả là người tuyệt vời… và đáng yêu đấy! Cô vẽ còn tuyệt hơn cả ông thầy lớp nhất của tôi ở S… Cô có thể vẽ tặng tôi một bức chân dung để tôi mang về cho cha tôi xem không?
- Rất vui lòng. - Tôi trả lời, trong lòng cảm thấy lâng lâng niềm vui của một họa sĩ đích thực vừa tìm được một cô người mẫu hoàn hảo và rực rỡ như thế. Cô gái đang mang trên mình một chiếc áo váy lụa màu xanh thẫm, cổ và tay để trần. Đồ trang sức duy nhất của cô lúc này là những lọn tóc quăn tự nhiên màu hạt dẻ buông ngang vai, trông duyên dáng theo kiểu hoang dã. Tôi lấy một tờ bìa mịn và cẩn thận phác thảo những đường viền cơ bản nhất. Tôi hứa sẽ phết màu sau và bảo cô phải đến ngồi làm mẫu một buổi nữa, vì lúc ấy cũng đã muộn rồi.
Cô đã kể lại toàn bộ câu chuyện về tôi với ông bố, khiến ông phải đích thân cùng con gái đến nhà tôi vào ngay chiều tối hôm sau. Ông Oliver là một người trung niên, cao lớn, có khuôn mặt nặng nề, tóc muối tiêu. Đứng cạnh ông, cô con gái xinh đẹp trông chẳng khác nào một bông hoa xinh tươi nở bên một chòi tháp cũ kĩ. Ông có vẻ ít nói và hơi kiêu ngạo, nhưng đối với tôi ông lại rất niềm nở. Bức phác họa chân dung Rosamond khiến ông rất hài lòng, ông bảo tôi phải nhanh chóng vẽ nốt bức chân dung thành một tác phẩm hoàn thiện và mời tôi chiều hôm sau sang Vale Hall chơi.
Tôi đã đến nhà chơi theo lời mời của ông. Đó là một dinh thự to đẹp, cho thấy chủ nhân là một người giàu có. Rosamond tỏ ra rất vui trong suốt thời gian tôi có mặt ở nhà cô. Cha cô cũng tỏ ra là người ân cần. Sau bữa trà, khi bắt đầu cuộc trò chuyện với tôi, ông đã đánh giá rất cao những việc tôi làm ở trường Morton. Và qua những gì mắt thấy tai nghe, ông bảo ông chỉ sợ chỗ này không xứng với tôi, và sớm muộn thì tôi cũng sẽ bỏ đi tìm một nơi khác thích hợp hơn.
- Đúng vậy! - Rosamond kêu lên - Cha à, con thấy cô ấy quả có đủ thông minh và khéo léo để trở thành một gia sư cho một gia đình quyền quý.
Tôi nghĩ mình sẽ thích ở đây hơn bất cứ nơi một gia đình quyền quý nào. Ông Oliver nói về ông Rivers - về dòng họ Rivers - bằng một thái độ rất kính trọng, ông bảo đó là một dòng họ rất có tiếng tăm trong cả một vùng, tổ tiên họ từ xưa đã rất giàu có, từng có thời cả vùng Morton này thuộc về họ và ngay bây giờ, ông cho rằng con cháu dòng họ ấy vẫn có thể kết hôn với một người thuộc tầng lớp quyền quý nhất nếu muốn, ông nói rằng thật đáng tiếc cho ông Rivers, trẻ tuổi và tài năng như vậy mà lại định tha hương làm nhà truyền giáo, thật là hoài phí khi quẳng đi cả một cuộc đời quý báu. Có vẻ như ông Oliver sẽ không cản trở một cuộc hôn nhân giữa Rosamond và St. John. Rõ ràng ông đã nhìn nhận dòng dõi cao quý, tên tuổi và nghề nghiệp của vị mục sư trẻ có thể đủ để bù đắp cho cái gia sản nghèo nàn của chàng.
*
Đó là ngày mồng năm tháng mười một, và là một ngày nghỉ. Sau khi giúp tôi quét dọn nhà cửa, cô bé giúp việc ra về, vẻ rất mãn nguyện vì được tôi thưởng cho một đồng penny. Tất cả xung quanh tôi đều sáng bóng và không có một vết bẩn, sàn được cọ sạch, vỉ lò sưởi được đánh sáng, bàn ghế cũng được lau chùi rất kĩ. Tôi cũng tắm rửa và có cả một buổi chiều muốn làm gì tùy thích.
Sau khi dành một tiếng đồng hồ để dịch vài trang sách tiếng Đức, tôi lấy bảng pha màu, bút chì ra và hí hoáy hoàn thành bức chân dung cô Rosamond. Khuôn mặt đã được vẽ xong, chỉ còn việc tô môi, nhấn mạnh đôi hàng mi, sửa thêm vài lọn tóc cho mềm mại hơn và làm màu nền, vẽ trang phục nữa là xong. Tôi đang miệt mài hoàn thành những chi tiết tinh xảo ấy thì cánh cửa chợt bật mở sau một tiếng gõ nhẹ và nhanh. St. John bước vào.
- Tôi đến xem cô dùng ngày nghỉ vào việc gì. - Ông nói - Tôi hy vọng cô sẽ không nghĩ ngợi lung tung? Không, cô làm như vậy là đúng, vẽ sẽ làm cho cô cảm thấy không bị cô đơn. Cô thấy đấy, tôi vẫn còn hoài nghi cô, cho dù cô đã hết lòng vì công việc. Tôi mang cho cô một quyển sách để buổi tối đọc cho đỡ buồn. - Và ông đặt lên bàn một cuốn sách mới ấn hành, một tập thơ, một trong những sáng tác đích thực mà đông đảo công chúng may mắn được thưởng thức trong thời đại hoàng kim của nền văn học hiện đại.
Trong khi tôi say sưa liếc qua những trang thơ bừng sáng trong cuốn Marmion (vì chính đó là tác phẩm Marmion), ông St. John đã cúi xuống ngắm nghía bức họa của tôi. Ông chợt giật mình đứng thẳng lên, nhưng không nói gì cả. Ông đã lảng tránh ánh mắt tôi khi tôi ngẩng lên nhìn. Tôi rất hiểu ông đang nghĩ gì và có thể đọc được cảm xúc trong trái tim ông. Lúc đó, tôi cảm thấy bình tĩnh và tỉnh táo hơn ông nhiều. Tạm thời có lợi thế hơn ông, tôi nảy ra ý định giúp ông một việc tốt nào đó nếu có thể.
“Với tất cả sự cương quyết và tự chủ của mình,” - tôi nghĩ - “Ông đã tự ép buộc mình quá nhiều, đã khóa chặt mọi cảm xúc và đau khổ trong lòng, không bộc lộ hay thú nhận bất cứ một điều gì. Mình tin là sẽ có lợi cho ông khi nói về cô Rosamond đáng yêu, người mà ông nghĩ ông không được phép lấy làm vợ. Mình sẽ bắt ông phải nói ra.”

[bevanng]

Đầu tiên tôi nói: “Mời ông ngồi, ông Rivers.” Nhưng như thường lệ, ông trả lời là ông phải đi ngay. “Được thôi” - Tôi nhủ thầm - “Nếu thích thì ông cứ việc đứng đấy, nhưng tôi dám quả quyết rằng ông sẽ chẳng đi được ngay đâu. Cũng như tôi, sự cô đơn sẽ chẳng mang lại điều gì tốt lành cho ông cả. Tôi sẽ thử xem liệu tôi có thể khám phá được điều gì thầm kín trong tâm sự của ông không, liệu tôi có thể tìm thấy một kẽ hở nào trong trái tim cẩm thạch kia để nhỏ vào đó một giọt linh dược của sự cảm thông không.”
- Ông thấy bức chân dung này có giống không? - Tôi hỏi đột ngột.
- Giống! Mà giống ai chứ? Tôi chưa xem kĩ.
- Ông xem kĩ rồi, ông Rivers ạ.
Ông ngạc nhiên nhìn tôi, vẻ hơi giật mình vì câu hỏi đường đột và lạ lùng của tôi. “Hay nhỉ!” - Tôi nghĩ thầm - “Nào đã có gì đâu. Tôi sẽ không chịu thua cái kiểu thờ ơ cứng nhắc của ông đâu. Tôi còn chuẩn bị đi xa hơn nữa kia”. Và tôi tiếp tục:
- Ông đã xem rất kĩ rồi, nhưng nếu ông muốn xem lại thì tôi cũng không phản đối đâu.
Rồi tôi đứng dậy đặt bức họa vào tay ông.
- Bức họa vẽ đẹp đấy, - Ông nói - Màu sắc rất dịu và sáng sủa. Quả là một bức họa rất có duyên và chính xác nữa.
- Vâng, vâng, tôi cũng biết điều đó. Nhưng vấn đề là trông nó có giống không? Trông nó giống ai mới được chứ?
Ông trả lời sau một thoáng do dự:
- Tôi đoán là cô Oliver.
- Tất nhiên. Và bây giờ, thưa ông, để thưởng cho phán đoán đúng của ông, tôi hứa sẽ vẽ thật cẩn thận một bức chân dung khác có thể chấp nhận được giống hệt bức này để tặng ông. Tôi không muốn lãng phí thì giờ và công sức vào một tặng phẩm mà ông cho là vô giá trị.
Ông vẫn tiếp tục ngắm nghía bức họa. Càng nhìn, ông càng giữ chặt lấy nó, vẻ như càng thèm muốn có nó. “Sao mà giống thế không biết!” - Ông lẩm bẩm - “Đôi mắt vẽ mới khéo chứ! Cả màu sắc, ánh sáng, cách biểu cảm, tất cả đều hoàn hảo. Quả là một bức chân dung tươi sáng!”
- Nếu có một bức họa giống như vậy thì ông sẽ cảm thấy được an ủi hay là bị tổn thương? Ông nói đi. Khi nào tới Madagascar, Ấn Độ hay mũi Cape, liệu ông có cảm thấy nó là một niềm an ủi nếu có nó không? Hay nhìn vào nó ông lại thấy nhớ lại những kỷ niệm mệt mỏi, chán chường?
Ông lén nhìn tôi, vẻ bối rối, rồi lại ngắm bức họa.
- Chắc là tôi cũng muốn một bức, còn như vậy có sáng suốt hoặc khôn ngoan hay không lại là chuyện khác.
Kể từ khi biết chắc là Rosamond thực sự yêu ông và cha cô xem chừng cũng không phản đối cuộc hôn nhân ấy, tự đáy lòng mình, tôi - người không có những quan điểm cao xa như St. John - rất muốn tác thành cho hai người. Tôi nghĩ nếu có được thừa hưởng cái gia tài kếch xù của nhà Oliver thì ông St. John cũng có điều kiện thuận lợi để làm những điều thiện, đâu cần phải lặn lội tới những vùng nắng mưa nhiệt đới, để cho người mòn mỏi dần. Tin là như vậy, tôi trả lời:
- Cứ như tôi thấy, nếu ông lấy cả “bản gốc” luôn thể thì mới là sáng suốt và khôn ngoan hơn.
Lúc ấy ông đã ngồi xuống, đặt bức họa lên bàn trước mặt, hai tay ôm trán, mắt vẫn âu yếm nhìn người trong tranh. Tôi nhận thấy ông không còn tức giận hay bị sốc trước sự táo tợn của tôi nữa. Thậm chí tôi còn thấy có vẻ như ông đang bắt đầu lâng lâng một niềm vui mới khi được nghe tôi thẳng thắn đề cập đến một vấn đề mà ông vẫn cho là thầm kín. Thực ra những người kín đáo thường vẫn cần bàn luận thẳng thắn về những tình cảm và nỗi đau lòng của họ hơn là những người sống cởi mở. Dù thế nào thì kẻ khắc kỉ có bề ngoài nghiêm nghị nhất cũng vẫn là một con người, và nếu có “khuấy động” - bằng thiện chí và sự can đảm - cái “biển lặng” của tâm hồn họ thì nhiều khi cũng là giúp họ cái việc đầu tiên trong những việc buộc phải làm đối với họ.
- Tôi tin chắc là cô ấy thích ông. - Tôi nói và đứng ngay sau lưng ghế ông - Và cha cô ấy cũng kính trọng ông. Hơn nữa, dù chưa chín chắn, nhưng cô ấy là người có duyên, và trí tuệ của ông cũng đủ cho cả hai người, ông phải lấy cô ấy mới được.
- Cô ấy có thích tôi không? - Ông hỏi.
- Chắc chắn là có, thích ông hơn bất cứ một ai khác. Cô ấy nhắc đến ông luôn, chẳng có chuyện gì khiến cô ấy vui và hay nói tới bằng chuyện ấy.
- Nghe nói thế thì cũng hay đấy nhỉ. Cô cứ nói thêm độ mười lăm phút nữa đi. - Ông nói và rút ngay chiếc đồng hồ ra đặt lên bàn để tính giờ.
- Nhưng để làm gì khi mà ông lại đang chuẩn bị một bài phản đối cứng nhắc, hoặc lại đưa ra một thứ xiềng xích để trói buộc trái tim ông chứ?
- Đừng hình dung ra những điều khó nhọc như thế. Hãy cứ tưởng tượng là tôi đang nhượng bộ và động lòng, và tình yêu con người đang trào dâng trong lòng tôi như một dòng chảy mới khơi, làm tràn ngập dần toàn bộ cánh đồng mà tôi đã dày công vun xới… từ hạt giống của những ý định tốt đẹp và những kế hoạch quên mình. Và bây giờ cánh đồng ấy đang bị ngập chìm dưới dòng nước lũ ngọt ngào, khiến những chồi non cũng bị chìm theo để rồi bị hủy hoại bởi một thứ thuốc độc thơm thảo. Giờ tôi đang thấy mình nằm dài trên ghế trong phòng khách ở lâu đài Vale Hall, dưới chân cô vợ Rosamond Oliver của tôi. Nàng đang nói với tôi bằng giọng nói ngọt ngào, đang nhìn xuống tôi bằng ánh mắt y hệt như đôi mắt mà bàn tay tài hoa của cô đã vẽ này, đang cười với tôi bằng đôi môi màu san hô này. Nàng là của tôi, và tôi là của nàng. Cuộc sống hiện tại và cái thế giới thoảng qua này như vậy cũng là đủ cho tôi. Suỵt! Đừng nói gì nghe… Tim tôi đang tràn đầy niềm vui ngây ngất… mọi giác quan của tôi đang đê mê sung sướng… Hãy cứ để quãng thời gian tôi vừa ấn định được trôi qua êm đềm.
Tôi chiều theo ý ông. Chiếc đồng hồ vẫn cần mẫn kêu những tiếng tích tắc đều đều. Ông thở khẽ và dồn dập. Tôi đứng yên. Mười lăm phút trôi đi trong sự im lặng ấy. Rồi ông bỏ đồng hồ vào túi, đặt bức họa xuống, đứng dậy và đến bên lò sưởi.
- Đó là khoảng thời gian ngắn ngủi, - Ông nói - tôi dành cho cảm xúc đê mê tột cùng và ảo tưởng hão huyền. Tôi đã ngả mái đầu lên ngực sự cám dỗ và tự nguyện để nó tròng vào cổ tôi cái ách kết bằng hoa của nó. Tôi đã nếm ly rượu nồng của nó. Tôi cảm thấy cái gối ấy nóng như lửa đốt, trong tràng hoa ấy có một con rắn mào, trong ly rượu ấy có vị đắng cay, những lời hứa của nó đều rỗng tuếch, những lời thỉnh cầu của nó đều là giả dối. Tôi đã nhận biết được hết cả.

[bevanng]

Tôi kinh ngạc nhìn ông.
- Lạ một điều là trong khi yêu Rosamond một cách điên dại, - Ông tiếp tục - bằng tất cả sự say mê của mối tình đầu dành cho một cô gái quả thực rất xinh đẹp, duyên dáng và quyến rũ, thì đồng thời tôi lại trải qua một cảm giác bình lặng và hoàn toàn ý thức được rằng cô ấy không thể là người vợ tốt và người bạn đời phù hợp của tôi. Cùng lắm là một năm sau ngày cưới, tôi sẽ khám phá ra điều đó và kết quả là tiếp theo mười hai tháng hạnh phúc của tôi sẽ là cảnh suốt đời nuối tiếc. Tôi hiểu điều đó.
- Thế thì lạ thật! - Tôi buột miệng thốt ra.
- Trong khi con người tôi, - Ông vẫn tiếp tục giãi bày - có một cái gì đó rung động mãnh liệt trước vẻ quyến rũ, thì cũng có một cảm xúc khác ý thức được sâu sắc những nhược điểm của cô ấy. Đó chính là những nhược điểm khiến cô ấy không thể đồng cảm được với những gì tôi đang khao khát, không thể cộng tác với những gì tôi thực hiện. Rosamond mà là một người cần mẫn, biết chịu đựng và có thể trở thành một nữ tông đồ ư? Rosamond mà là vợ một nhà truyền giáo ư? Không có đâu!
- Nhưng việc gì ông cứ phải là nhà truyền giáo, ông vẫn có thể từ bỏ dự tính đó được kia mà.
- Từ bỏ! Nhưng thiên chức của tôi là gì chứ? Sự nghiệp lớn lao của tôi sẽ đi về đâu? Và cả cái nền móng tôi đặt trên mặt đất này để xây nên một tòa lâu đài trên thiên đường nữa? Hy vọng của tôi là được lưu danh trong số những người biết hài hòa mọi tham vọng thành một niềm vinh quang là phục vụ đồng loại, là mang kiến thức đến cho những miền ngu dốt, thay chiến tranh bằng hòa bình, thay kiếp nô lệ bằng tự do, thay mê tín dị đoan bằng tôn giáo, thay nỗi lo sợ phải xuống địa ngục bằng hy vọng lên thiên đường, chẳng lẽ cũng đành từ bỏ cả sao? Tôi xin được nói thật, tôi coi dự định ấy còn quý hơn cả dòng máu trong người mình. Đó chính là điều tôi hướng tới và lấy làm lẽ sống cho bản thân mình.
Sau một lúc lâu im lặng, tôi hỏi ông:
- Thế còn cô Oliver? Chẳng lẽ sự thất vọng và nỗi đau lòng của cô ấy lại không khiến ông bận tâm hay sao?
- Lúc nào cô Oliver chẳng có những kẻ ngưỡng mộ và tán tỉnh vây quanh. Rồi cô xem, chẳng cần đến một tháng, hình ảnh tôi sẽ phai mờ trong trái tim cô ấy. Cô ấy sẽ quên tôi và chắc chắn sẽ lấy một người nào đó mang lại hạnh phúc cho cô ấy hơn tôi nhiều.
- Ông nói cũng lạnh lùng đấy, nhưng rốt cuộc người phải chịu đựng trong cuộc đấu tranh này vẫn lại là ông. Người ông đang héo mòn đi đấy.
- Không. Nếu tôi có gầy mòn đi một chút, thì chẳng qua cũng là tôi thấy lo cho các viễn cảnh chưa được thực hiện của mình mà thôi, vì ngày lên đường của tôi cứ bị trì hoãn mãi. Chỉ mới sáng nay, tôi lại nhận được tin rằng vị mục sư mà bấy lâu nay tôi nóng lòng ngóng đợi vẫn chưa thể đến thay tôi trong vòng ba tháng tới, và có lẽ ba tháng ấy sẽ kéo dài thành sáu tháng cũng nên.
- Mỗi khi cô Oliver bước vào lớp học, tôi vẫn thấy ông run run và đỏ mặt lên đấy thôi.
Một lần nữa gương mặt ông lại thoáng lộ vẻ ngạc nhiên, ông không tưởng tượng được lại có một phụ nữ dám nói như vậy với một người đàn ông. Về phần mình, tôi cảm thấy nói như vậy là điều bình thường. Tôi sẽ chẳng bao giờ nói chuyện được lâu với những người - dù là đàn ông hay phụ nữ - có tâm hồn mạnh mẽ, kín đáo và tinh tế cho đến khi vượt qua được viền ngoài của sự e dè của hủ tục, bước được vào ngưỡng cửa của đức tin và chiếm được một chỗ trong trái tim họ.
- Cô quả là người khác lạ và chẳng hề nhút nhát. - Ông nói - Tính cô có một cái gì đó thật táo bạo, cũng như ánh mắt cô có một cái gì đó thật sáng suốt. Nhưng tôi cũng xin được khẳng định với cô rằng cô đã phần nào hiểu sai cảm xúc của tôi. Cô đã nghĩ về chúng sâu sắc và mãnh liệt hơn so với thực tế vốn có của chúng. Cô đã thông cảm quá nhiều so với mức tôi cần được thông cảm. Khi đỏ mặt và mất bình tĩnh trước mặt cô Oliver, tôi đã không hề thương hại mình. Tôi coi khinh sự yếu đuối. Tôi biết yếu đuối là đáng hổ thẹn, là một cơn sốt của xác thịt chứ không phải là sự rung động của tâm hồn. Tâm hồn ấy nằm vững chắc như một hòn đá tảng bắt sâu vào đáy một biển cả dậy sóng. Hãy nên hiểu tôi là người thế nào - một người đàn ông lạnh lùng và cứng rắn.
Tôi mỉm cười hoài nghi.
- Cô đã đột kích vào niềm tâm sự của tôi, - Ông nói tiếp - và bây giờ tôi thấy nói thế cũng đã là nhiều. Nếu lột bỏ tấm áo hồng mà Cơ đốc giáo che phủ lên cái bộ dạng méo mó của loài người, thì tôi vẫn chỉ là một gã đàn ông lạnh lùng, cứng nhắc và đầy tham vọng như nguyên bản của mình. Trong mọi tình cảm, chỉ có tình cảm thương yêu tự nhiên là thường xuyên có ảnh hưởng đến tôi. Kẻ hướng đạo của tôi là Lý trí, chứ không phải là Cảm xúc. Tham vọng của tôi là không có giới hạn. Mong ước của tôi là vươn cao hơn người khác, làm nhiều hơn người khác và không bao giờ thỏa mãn với chính mình. Tôi tôn trọng sự chịu đựng, tính kiên nhẫn, cần cù, và tài năng, bởi đó chính là phương tiện giúp con người đạt được những mục tiêu vĩ đại và vươn lên những đỉnh cao. Tôi quan tâm theo dõi công việc cô làm, vì tôi coi cô là một mẫu phụ nữ siêng năng, ngăn nắp, có nghị lực, chứ không phải vì tôi cảm thông sâu sắc với những gì cô đã trải qua, hoặc những gì hiện vẫn khiến cô phải tiếp tục chịu đựng.
- Ông nói về mình cứ như một nhà triết học tự nhiên chủ nghĩa không bằng. - Tôi nói.
- Không, giữa tôi và các nhà triết học tự nhiên vẫn có sự khác biệt, ấy là đức tin. Tôi tin ở sách Phúc âm. Cô đã dùng một lời mô tả không đúng. Tôi không phải là một nhà triết học ngoại giáo, mà là một triết gia Cơ đốc giáo, một môn đồ của giáo phái Thiên chúa. Là đệ tử của Jesus, tôi thừa nhận các thuyết thuần túy, từ bi và không hận thù của Người. Tôi ủng hộ và thề sẽ truyền giảng những học thuyết ấy. Chinh phục tôi ngay từ hồi tôi còn trẻ, tôn giáo đã vun xới những đức tính bẩm sinh của tôi như thế này: từ cái mầm mống nhỏ bé, tình thương yêu tự nhiên đã phát triển thành một cây cao bóng cả của lòng nhân ái. Từ cái rễ hoang dại, xơ xác, lòng trung thực của con người đã được vun xới thành một ý thức đúng đắn về Công lý thiêng liêng. Thiên chúa giáo đã biến khát vọng dành quyền thế và danh vọng cho cái tôi bản ngã khốn nạn của tôi thành khát vọng mở rộng vương quốc cho Thượng đế và mang lại chiến thắng cho chuẩn mực của cây Thánh giá. Tôn giáo đã mang lại cho tôi nhiều điều, đã biến những nguyên vật liệu thô thiển thành những điều cao cả nhất, đã cắt tỉa và rèn luyện nên bản chất con người. Nhưng tôn giáo không thể tiệt trừ bản chất và cũng sẽ không bao giờ làm được điều đó cho đến khi “cái thể xác này được khoác bộ áo bất tử”.
Nói đến đây ông cầm lấy chiếc mũ đặt trên mặt bàn, cạnh bảng pha màu của tôi, rồi ngắm nhìn bức chân dung một lần nữa.
- Trông cô ấy thật đáng yêu. - Ông lẩm bẩm - Cô ấy quả xứng với cái tên Bông hồng của trần gian1)!
1. Bông hồng của trần gian: nghĩa đen của chữ Rosamond.
- Thế tôi có thể vẽ cho ông một bức khác được không?
- Cui bono1? Không.
1. Thế thì có gì hay chứ?
Ông che bức chân dung bằng một tờ giấy mỏng mà tôi vẫn thường dùng để lót tay vẽ cho khỏi nhòe mặt tranh. Không hiểu ông bất chợt nhìn thấy gì trên trang giấy trắng đó, nhưng rõ ràng có một cái gì đó đã đập vào mắt ông, vì tôi thấy ông giật vội lại tờ giấy, nhìn vào bên lề, rồi liếc nhìn tôi bằng ánh mắt lạ lùng khó hiểu. Cái nhìn của ông có vẻ như muốn ghi lại mọi chi tiết về thân hình, gương mặt và quần áo của tôi, vì tôi thấy ông nhìn lướt khắp người tôi, nhanh và sắc như một tia chớp. Ông mấp máy môi như định nói điều gì, nhưng rồi lại thôi.
- Có chuyện gì thế? - Tôi hỏi.
- Chẳng có gì cả. - Ông trả lời và đặt lại tờ giấy vào chỗ cũ. Tôi thấy ông đã khéo léo xé một mẩu bên lề tờ giấy và cất vào bao tay, rồi vội vã gật đầu chào tôi trước khi ra về.
- Lạ thật đấy! - Tôi thốt lên - Thật chẳng hiểu ra làm sao nữa!
Tôi chăm chú nhìn lại tờ giấy, nhưng chẳng thấy gì ngoài mấy vết bút thử màu mà tôi đã phết lên đó. Tôi mất mấy phút ngẩn người suy nghĩ về sự khó hiểu của ông, nhưng rốt cuộc vẫn không thể lý giải được. Chắc rằng chẳng có điều gì quan trọng, tôi đã bỏ qua và quên ngay lập tức.

[bevanng]

CHƯƠNG 33

Ông St. John vừa đi khỏi thì tuyết cũng bắt đầu rơi, gió bão quay cuồng suốt đêm. Ngày hôm sau, gió lạnh tiếp tục mang đến những bông tuyết nhạt nhòa. Đến chiều tối, tuyết đã rơi đầy thung lũng khiến cho các nẻo đường đều khó có thể vượt qua. Tôi phải hạ cửa chớp và chặn thêm một miếng thảm vào khe cửa để tuyết khỏi tràn vào nhà, rồi nhóm lửa lên, ngồi bên lò sưởi nghe tiếng gió bão gầm thét suốt gần một tiếng đồng hồ. Sau đó, tôi thắp một ngọn nến, lấy cuốn Marmion xuống đọc.
Bóng chiều buông xuống đỉnh Norham,
Xuống dòng Tweed mênh mang sâu thẳm,
Và xuống rặng Cheviot hiu quạnh.
Những ngọn tháp nhấp nhô, vọng lầu canh giữ,
Những bức tường thành bao quanh uốn mình,
Dưới ánh vàng lộng lẫy…
Những vần thơ đã nhanh chóng khiến tôi quên đi tiếng gào thét của bão tố.
Chợt có một tiếng động khiến tôi tưởng là tiếng gió lay cánh cửa. Nhưng không, đó chính là St. John từ ngoài gió rít và đêm tối, nhấc then cửa bước vào. Ông đứng ngay trước mặt tôi, tấm áo choàng trên thân hình dỏng cao của ông trắng toát như một tảng băng. Tôi sững sờ kinh ngạc, chẳng hề ngờ lại có một vị khách từ dưới thung lũng ngập tuyết trắng đến thăm mình trong một đêm tối như vậy.
- Có điều gì không ổn chăng? - Tôi hỏi - Có chuyện gì xảy ra vậy?
- Không. Mà sao cô dễ hoảng hốt thế không biết! - Ông trả lời và cởi tấm áo choàng treo lên cửa, bình thản chỉnh lại tấm thảm chèn vào khe cửa mà lúc bước vào ông đã làm xô lệch đi, rồi giậm chân để giũ tuyết bám vào giày.
- Không khéo tôi lại làm bẩn cái sàn nhà của cô mất, nhưng cô cũng nên tha lỗi cho tôi một lần. - Ông nói và bước lại gần bếp lửa để hơ tay cho ấm - Vất vả lắm tôi mới đến được đây. Tuyết rơi dày đến nỗi có chỗ tôi bị thụt xuống tận thắt lưng. Cũng may là tuyết vẫn còn mềm.
- Nhưng ông đến làm gì chứ? - Tôi buột miệng hỏi.
- Cô hỏi một người đến chơi như vậy thì còn gọi gì là mến khách nữa. Nhưng thôi, nếu cô đã hỏi thì tôi cũng xin thưa rằng tôi đến đơn giản chỉ là để nói chuyện với cô một lúc. Thú thực là tôi bỗng thấy phát chán những quyển sách câm lặng và mấy căn phòng trống rỗng của mình. Hơn nữa, từ hôm qua đến giờ, tự nhiên tôi lại cảm thấy cái hưng phấn của một người mới được nghe dở chừng một câu chuyện, đang sốt ruột muốn được nghe nốt.
Ông ngồi xuống. Tôi chợt nhớ lại cử chỉ kỳ cục của ông hôm qua, và bắt đầu cảm thấy thực sự lo ngại cho sự bất bình thường trong đầu óc ông. Tuy nhiên, nếu có vấn đề thật thì có lẽ ông cũng sẽ chỉ là một người mất trí lạnh lùng và còn biết tự chủ mà thôi. Chưa bao giờ tôi thấy khuôn mặt ưa nhìn của ông lại giống cẩm thạch như bây giờ - khi ông gạt mớ tóc lấm tuyết sang một bên, để lộ ra vầng trán và đôi gò má xanh xao trong ánh lửa bập bùng, khiến tôi không khỏi chạnh lòng khi nhìn thấy dấu vết của nỗi ưu phiền hằn sâu trên đó. Tôi cứ tưởng ông sẽ nói một điều gì đó mà ít nhất tôi có thể hiểu được, nhưng không, chỉ thấy ông chống tay vào cằm, mấy ngón tay đặt lên môi. Ông đang chìm trong dòng suy tưởng. Tôi bị bất ngờ khi nhận thấy bàn tay ông cũng gầy guộc như khuôn mặt ông. Một tình cảm thương hại xót xa bất chợt trào dâng trong lòng tôi. Tôi buộc phải lên tiếng trước:
- Tôi chỉ mong Diana và Mary về sống với ông. Nếu ông cứ sống trơ trọi một mình như thế này mãi thì chẳng hay ho chút nào, mà ông thì chẳng quan tâm đến sức khỏe gì cả.
- Hoàn toàn không phải như vậy đâu. - Ông nói - Tôi vẫn tự lo cho mình mỗi khi cần đấy chứ. Bây giờ tôi vẫn cảm thấy bình thường. Cô thấy tôi có điều gì sai sót nào?
Giọng ông hờ hững, lơ đãng như muốn bảo rằng sự quan tâm ân cần của tôi là không cần thiết, ít nhất là theo ý ông. Tôi lặng im.
Ông vẫn chậm rãi xoa ngón tay lên vành môi, ánh mắt mơ màng vẫn không rời đáy lò sưởi đang rực cháy. Thấy cần phải nói ngay một chuyện gì đấy cho khỏi vô duyên, tôi bèn hỏi ông có bị lạnh vì gió từ phía cửa sau ông thổi vào không.
- Không, không. - Ông trả lời cộc lốc và có vẻ hơi khó chịu.
“Được thôi, nếu không muốn nói thì ông cứ việc ngồi đấy.” - Tôi nghĩ bụng - “Tôi sẽ để mặc ông một mình để quay lại với quyển sách của tôi.”
Và rồi tôi lại gạt bấc đèn để tiếp tục nhâm nhi tập Marmion. Nhưng St. John cũng chẳng ngồi như tượng được lâu. Tôi lập tức để mắt theo dõi các cử chỉ của ông. Ông chỉ móc túi lấy một cái ví gấp da dê, rút ra một lá thư nhẩm đọc, rồi gấp lại và nhét trả vào ví trước khi tiếp tục trầm mặc suy tưởng như ngồi thiền. Quả là chẳng còn gì thú vị khi đọc sách trước một người cứ ngồi lì lì như vậy. Mà tôi cũng không thể kiên nhẫn chịu câm mãi thế này được, dù ông có khó chịu thì tôi cũng phải nói.
- Gần đây ông có được tin gì về Diana và Mary không?
- Chẳng có gì kể từ khi nhận được lá thư mà tôi đã đưa cô xem tuần trước.
- Các dự định của ông vẫn không có gì thay đổi chứ? Ông sẽ không rời nước Anh sớm hơn dự định chứ?
- Tôi e rằng không. Nếu được như vậy thì may cho tôi quá.
Thấy chẳng đi đến đâu, tôi bèn xoay câu chuyện sang nhà trường và các học trò của mình.
- Mẹ cô bé Mary Garrett đã khá hơn rồi. Sáng nay đã thấy Mary trở lại lớp học, và tuần tới tôi lại có thêm bốn cô học trò mới từ xưởng đúc đến. Lẽ ra hôm nay chúng đã đến nhập lớp nếu không có bão tuyết.
- Thật thế à?
- Ông Oliver trả tiền học cho hai đứa.
- Ông ấy làm thế thật à?
- Ông ấy định đến lễ Giáng sinh này sẽ chiêu đãi cả trường một bữa.
- Tôi biết rồi.
- Đó có phải là gợi ý của ông không?

[bevanng]

- Không.
- Thế ai vậy?
- Tôi nghĩ chắc là con gái ông ấy.
- Quả cũng đúng với con người cô ấy, một cô gái có bản chất rất tốt.
- Vâng.
Tiếp theo lại là một khoảng im lặng vô tận. Chuông đồng hồ ngân nga tám tiếng, ông bỗng như bừng tỉnh, duỗi chân và ngồi thẳng dậy, quay mặt lại phía tôi.
- Cô hãy buông quyển sách xuống và lại gần ngọn lửa này một chút đi. - Ông bảo tôi.
Vừa ngạc nhiên, vừa không hiểu ông có ý gì, tôi đành làm theo lời ông.
- Trước đây nửa giờ, - Ông bắt đầu - tôi có nói tôi đang sốt ruột muốn nghe nốt một câu chuyện. Bây giờ tôi thấy vấn đề sẽ được giải quyết tốt hơn nếu tôi đóng vai người kể chuyện, còn cô sẽ là người nghe. Trước khi bắt đầu, thiết tưởng cũng nên báo cho cô biết trước rằng câu chuyện có thể sẽ khiến cô thấy nhàm tai, nhưng những chi tiết cũ rích nhiều khi lại trở nên mới mẻ ở một chừng mực mới nếu được một người mới nhắc lại. Mà nói gì thì nói, dù làm nhàm tai hay mới mẻ, thì điều tôi nói ra cũng ngắn thôi.
Hai mươi năm về trước, có một vị mục sư nghèo - xin đừng quan tâm đến tên ông ta vội - đem lòng yêu một cô gái con nhà giàu, và cô gái cũng yêu và đã lấy ông ta bất chấp sự phản đối của gia đình. Do vậy, ngay sau lễ cưới, gia đình cô gái đã nhất quyết từ bỏ cô. Lấy nhau chưa được hai năm thì cả đôi vợ chồng nông nổi ấy cùng chết, và họ đã được yên nghỉ bên nhau dưới một tấm bia đá. (Tôi đã có lần tới thăm mộ họ tại một nghĩa địa rộng bao quanh tòa nhà thờ cũ kĩ, xám đen như bồ hóng, ở một thành phố công nghiệp chế tạo phát triển.) Họ để lại một đứa con gái, mà ngay từ khi mới chào đời đã được Lòng nhân đức đón nhận một cách lạnh lùng, y như đống tuyết tôi bị sa vào lúc nãy. Lòng nhân đức đã mang cô bé vô thừa nhận đó tới nhà một người rất giàu thuộc họ về đằng mẹ nó. Cô bé được một bà mợ có tên (bây giờ tôi mới nói đến tên) là Reed ở Gateshead nuôi nấng - Mà sao cô lại giật mình thế? Có tiếng động gì phải không? Chắc lại là một con chuột nào chạy trên kèo nhà lớp học bên kia thôi. Trước khi tôi cho sửa chữa lại thì đây chỉ là một cái kho cỏ khô, mà đã gọi là kho thì lúc nào chẳng có chuột - Ta tiếp tục câu chuyện nhé. Bà Reed nuôi đứa trẻ mồ côi được mười năm. Nó có được sung sướng khi sống với bà ta hay không thì tôi không được rõ, chỉ biết rằng vào quãng cuối thời gian ấy, nó được đưa tới một nơi mà chắc là cô cũng biết - vì đó không phải là một nơi nào khác ngoài cái trường Lowood, nơi chính cô cũng đã từng sống một thời gian dài. Hình như quãng thời gian ở đó rất đáng để cô bé ấy lấy làm vinh dự, vì từ một học sinh, cô đã trở thành một cô giáo giống như cô vậy - thú thực là tôi đã giật mình khi thấy trong chuyện của cô ấy có nhiều điểm giống cô. Sau đó, cô ấy đi làm gia sư, và về điểm này thì số phận của các cô lại giống nhau như hệt. Cô ấy nhận dạy dỗ cho đứa con nuôi của một ông Rochester nào đó.
- Ông Rivers! - Tôi ngắt lời.
- Tôi có thể đoán được cô đang nghĩ gì, - Ông tiếp tục - nhưng cô cứ cố gắng kiềm chế thêm một lát nữa nhé. Tôi sắp kể xong rồi, chịu khó một chút đi nào. Về tính cách ông Rochester thì tôi chẳng biết gì ngoài cái thực tế ông ta muốn lấy cô gái trẻ ấy. Nhưng đúng lúc ra trước bàn thờ làm phép cưới, cô gái bất ngờ được biết rằng ông ta đã có vợ, và hiện người vợ vẫn còn sống cho dù đang bị điên. Chuyện xảy ra sau đó với ông ta như thế nào thì tôi chịu, có biết cũng chỉ là ước đoán mà thôi. Chỉ biết rằng khi xảy ra một việc cần phải tìm gặp cô gia sư ấy thì người ta mới phát hiện ra rằng cô ấy đã bỏ đi rồi - chẳng ai biết cô ấy đi đâu và bằng cách nào. Cô ấy bỏ lâu đài Thornfield khi trời còn chưa kịp sáng. Mọi sự tìm kiếm đều không mang lại kết quả. Mọi xó xỉnh trong vùng đều đã được sục sạo mà vẫn không hề thấy dấu vết gì của cô ấy. Nhưng việc tìm bằng được cô ấy là một vấn đề rất cấp thiết, nên người ta đã đăng tin tìm người trên khắp các tờ báo. Chính tôi cũng có nhận được một lá thư của ông Briggs, một vị luật sư, kể về những chi tiết mà tôi vừa nhắc đến xong. Quả là một câu chuyện lạ lùng đấy chứ?
- Ông hãy cho tôi biết đi. - Tôi nói - Bây giờ ông Rochester thế nào rồi? Vì ông biết nhiều thế kia mà. Chắc chắn là ông có thể nói cho tôi điều đó. Ông ấy đang ở đâu? Làm gì? Có được khỏe không?
- Tôi hoàn toàn không biết gì về ông Rochester, vì lá thư không nhắc đến ông ta mà chỉ kể lại một âm mưu lừa gạt và bất hợp pháp như tôi đã nói. Có lẽ cô nên hỏi tên cô gia sư và bản chất sự việc đã khiến cô ấy phải có mặt thì hơn.
- Thế không ai đến lâu đài Thornfield à? Chẳng lẽ không ai gặp ông Rochester sao?
- Tôi cho là không.
- Nhưng họ phải viết thư cho ông ấy chứ?
- Tất nhiên.
- Thế ông ấy viết gì? Ai là người đã nhận được thư của ông ấy?
- Ông Briggs cho biết thư trả lời không phải của ông Rochester, mà của một bà ký tên “Alice Fairfax”.
Tôi cảm thấy bàng hoàng và lạnh toát cả người. Những lo sợ tồi tệ nhất của tôi có lẽ đã trở thành sự thực. Chắc chắn là ông đã rời khỏi nước Anh, và có thể trong cơn tuyệt vọng, ông lại đâm đầu vào những chốn ăn chơi ngày trước, ông sẽ tìm đến một thứ ma túy nào để lấp đầy nỗi đau lòng và cảm xúc mạnh mẽ của mình ở những chốn sa đọa ấy? Tôi không dám trả lời. Ôi, tội nghiệp ông chủ của tôi, người đã một lần suýt trở thành chồng tôi, người tôi vẫn thường gọi là “Edward thân yêu của em!”.
- Ông ta hẳn phải là một người xấu. - Ông Rivers phán một câu.
- Ông không biết ông ấy, nên đừng vội nhận xét về ông ấy. - Tôi nhắc.
- Thôi được. - Ông điềm tĩnh trả lời - Thực ra đầu óc tôi còn bận nghĩ đến việc khác chứ không phải ông ta. Tôi còn có câu chuyện cần phải kể hết. Nếu cô không hỏi tên cô gia sư kia thì tôi đành tự nói ra vậy. Từ từ đã nhé… đây rồi… Nhìn những điều quan trọng viết trên giấy trắng mực đen bao giờ cũng tốt hơn.
Ông lại mở ví móc ra một mẩu giấy xé vội. Nhìn loại giấy và các vệt màu xanh dương, đỏ tía và màu son, tôi nhận ngay ra mảnh giấy bị xé ở lề tờ giấy mà tôi dùng để che lên bức chân dung, ông đứng dậy chìa mẩu giấy ra ngay trước mắt tôi. Tôi dễ dàng nhận ra hai chứ “Jane Eyre” do chính tay tôi viết bằng một loại mực của Ấn Độ trong một phút lơ đãng nào đó.
- Briggs viết cho tôi về một cô Jane Eyre. - Ông nói tiếp - Những lời đăng tin trên các tờ báo cũng nói đến một cô Jane Eyre. Mà tôi lại được biết một cô Jane Elliott! Thú thực là mới nghe tôi đã ngờ ngợ rồi, nhưng phải đến chiều hôm qua mọi chuyện mới chắc chắn. Cô sẽ thú nhận tên mình và bỏ biệt danh đi chứ?
- Vâng, vâng… nhưng ông Briggs hiện đang ở đâu? Có lẽ ông ấy biết nhiều về ông Rochester hơn ông.

[bevanng]

- Briggs đang ở London. Tôi không tin là ông ta biết được điều gì về ông Rochester, vì ông Rochester không phải là người ông ta quan tâm. Mà sao cô cứ quên những chi tiết quan trọng để đau đầu về những chuyện vớ vẩn như thế nhỉ? Sao cô không hỏi ông Briggs tìm cô để làm gì nhỉ?
- Vâng, thế ông ta muốn gì?
- Chỉ muốn báo để cô biết rằng ông chú Eyre ở Madeira của cô đã mất, rằng ông ấy đã để lại toàn bộ gia tài cho cô để bây giờ cô trở thành người giàu có. Chỉ có thế thôi, không có gì hơn nữa.
- Tôi ư? Tôi giàu rồi ư?
- Vâng, cô giàu rồi… cô, người được thừa kế.
Tiếp theo là một bầu không khí yên lặng.
- Tất nhiên cô phải chứng minh căn cước của mình. - St. John nói tiếp luôn - Việc ấy sẽ chẳng có gì khó khăn, rồi cô sẽ được bàn giao cái gia sản ấy ngay thôi. Tài sản của cô hiện đang được gửi tại ngân hàng nước Anh, ông Briggs là người giữ di chúc và các giấy tờ cần thiết khác.
Quả là một chuyện tôi có nằm mơ cũng chẳng bao giờ thấy! Từ nghèo khổ trở thành giàu có trong phút chốc! Kể cũng thú vị đấy chứ, phải không bạn đọc? Nhưng nói cho cùng, đó không phải là một chuyện mà người ta có thể hiểu và lấy làm vui ngay được. Với lại, người ta không thể nhảy cẫng lên mà gào ầm ĩ “Hoan hô!” khi nghe thấy mình được hưởng một gia tài, mà còn phải bắt đầu suy nghĩ đến trách nhiệm và toan tính rất nhiều việc. Tôi bắt đầu thấy lo lo bên cạnh cái cảm giác vui mừng thỏa mãn. Tôi không thể không suy nghĩ về sự may mắn rất bất ngờ của mình.
Hơn nữa, những chữ “Chúc thư” và “Thừa kế” lại luôn đi liền với những chữ “Chết” và “Đám tang”, ông chú - người bà con duy nhất của tôi - mà tôi được nghe nói đã chết rồi. Từ khi biết mình có một ông chú, tôi vẫn hằng ấp ủ hy vọng sẽ có một ngày được gặp ông, nhưng giờ đây, tôi sẽ chẳng bao giờ còn có cơ hội được làm cái điều ấy nữa. Và số tài sản đó sẽ chỉ dành cho tôi, nó không đến với tôi cùng với một gia đình đầm ấm, mà đến với bản thân cô đơn của tôi. Dầu sao thì đây cũng là một điều thú vị mang lại cho tôi một cuộc sống độc lập… Vâng, tôi đã cảm thấy như vậy… Ý nghĩ ấy thực sự khiến tôi thỏa lòng.
- Cuối cùng thì trán cô cũng đã đỡ nhăn đi được một chút. - Ông Rivers nói - Vậy mà tôi cứ tưởng cô bị quỷ Medusa nhìn khiến cô biến thành đá rồi cơ đấy. Chắc là bây giờ cô sẽ hỏi cái gia tài mà cô được hưởng đó trị giá là bao nhiêu?
- Vâng, tôi được hưởng bao nhiêu?
- Chà, cũng ít ỏi thôi! Tất nhiên là chẳng có gì đáng nói… Tôi thấy họ bảo hai mươi ngàn bảng thì phải… Nhưng sao thế?
- Hai mươi ngàn bảng?
Lại một tiếng sét nữa. Vậy mà tôi chỉ dám nghĩ đến khoảng bốn, năm ngàn bảng là cùng. Cái tin ấy làm tôi suýt nghẹn thở. St. John - người tôi chưa từng thấy cười lớn bao giờ - bỗng cười phá lên.
- Thế đấy! - Ông nói - Nếu cô phạm tội giết người, và được tôi báo cho biết rằng tội của cô đã bị tố giác, thì chắc là cô cũng chẳng đến nỗi kinh hãi hơn bây giờ được.
- Đó là một số tiền lớn. Liệu ông có nhầm không đấy?
- Không hề nhầm.
- Có lẽ ông đã đọc nhầm con số, có thể là hai ngàn chăng?
- Số tiền được viết bằng chữ, không phải bằng số. Hai mươi ngàn.
Tôi lại có cảm giác mình chẳng khác nào một thực khách bình thường được ngồi một mình vào một bàn tiệc thừa mứa đồ ăn thức uống đủ cho cả một trăm thực khách. Lúc ấy, ông Rivers đứng dậy mặc áo choàng.
- Nếu đêm nay không quá xấu trời thì có lẽ tôi đã bảo bà Hannah đến ngủ với cô cho có bầu có bạn. - Ông nói - Trông cô khốn khổ quá đi mất, nếu ở nhà một mình thì không hay lắm. Nhưng bà già Hannah tội nghiệp lại không thể lội tuyết như tôi, vì chân bà làm sao dài bằng chân tôi được. Thôi, có lẽ tôi đành phải để cô ở đây một mình với những ưu phiền của cô vậy. Chúc cô ngủ ngon.
Ông đang nhấc then cửa thì tôi chợt nảy ra một ý nghĩ.
- Khoan đã, xin ông nán lại thêm một phút! - Tôi kêu lên.
- Sao đấy?
- Tôi không hiểu tại sao ông Briggs lại viết thư cho ông về tôi, hoặc làm thế nào mà ông ta lại biết ông, và biết một người ở một nơi hẻo lánh như ông có thể giúp ông ta tìm kiếm tôi.
- Ồ! Tôi là giáo sĩ, mà đã là giáo sĩ thì rất hay được gọi nhờ giải quyết các vấn đề không bình thường. - Ông nói và lại mó tay vào then cửa.
- Không, tôi vẫn thấy chưa thỏa mãn! - Tôi đáp lại. Thực tình mà nói thì câu trả lời vội và không rõ của St. John có một cái gì đó thay vì khiến tôi nguôi lòng, lại càng chọc vào trí tò mò của tôi hơn bao giờ hết.
- Thật là chuyện khó hiểu. - Tôi nói thêm - Tôi phải được biết rõ hơn về chuyện ấy.
- Để lần khác đi.
- Không, phải ngay tối nay! Ngay tối nay! - Và khi thấy St. John định quay ra cửa, tôi đã chạy ra đứng chắn ngang lối. Trông ông có vẻ hơi lúng túng.
- Chắc chắn ông sẽ không thể rời khỏi đây nếu chưa nói rõ ngọn ngành câu chuyện cho tôi biết.
- Tôi sẽ nói, nhưng không phải bây giờ.
- Ông sẽ phải nói! Phải nói!
- Tôi muốn để Diana hay Mary nói cho cô biết.
Tất nhiên những lời từ chối ấy càng khiến tôi sốt ruột đến cực độ. Dù thế nào tôi cũng phải được biết ngay, không thể chậm trễ được, và tôi đã nói với ông như thế.
- Nhưng tôi đã cho cô biết rằng tôi là một người đàn ông cứng đầu, - Ông trả lời - khó có thể bị thuyết phục.
- Và tôi cũng là người phụ nữ ngoan cố, không thể thoái thác tôi được.
- Vậy thì tôi là người có cái đầu lạnh, chẳng có sự nhiệt thành dai dẳng nào khiến tôi động lòng.

[bevanng]

- Còn tôi thì như lửa cháy, làm tan băng tuyết. Mà lửa lò sưởi đã làm tan hết cả tuyết trên áo ông rồi kia kìa, khiến sàn nhà tôi ướt lênh láng như ngoài đường lầy vậy. Ông Rivers ạ, nếu ông hy vọng được tha cái trọng tội làm bẩn sàn nhà bếp của tôi thì ông phải cho tôi rõ những điều tôi muốn biết.
- Thôi đành vậy, tôi chịu thua cô, nếu không phải vì cái nhiệt tình thì cũng là vì dai dẳng như kiểu nước chảy đá mòn của cô. Với lại đằng nào thì cô cũng sẽ phải biết, trước sau cũng thế thôi. Cô tên là Jane Eyre chứ gì?
- Tất nhiên, điều đó thì rõ rồi.
- Có lẽ cô chưa biết rằng tôi trùng tên với cô? Và tên thánh của tôi là St. John Eyre Rivers?
- Không, quả thực là tôi chưa được biết! Bây giờ tôi mới nhớ mình đã nhìn thấy chữ E trong những mẫu tự đầu của tên ông được viết ở những cuốn sách mà ông cho tôi mượn, nhưng tôi chưa bao giờ thắc mắc nó đứng cho cái tên gì. Nhưng vậy thì sao chứ? Chắc là…
Tôi ngừng lời. Tôi không đủ tự tin để thừa nhận - lại càng không đủ tự tin để nói ra miệng - một ý nghĩ vụt lóe lên trong đầu, rồi phút chốc định hình và nổi bật lên như muốn khẳng định tính chắc chắn của câu chuyện. Các sự việc tự ghép lại và ăn khớp với nhau theo một trình tự chặt chẽ nào đó. Bản năng đã mách bảo tôi đầu đuôi câu chuyện trước khi St. John thêm lời, nhưng tôi không thể đợi bạn đọc cũng có cái giác quan kiểu linh tính như vậy, vì thế tôi phải nhắc lại lời giải thích của ông:
- Mẹ tôi là Eyre. Bà có hai người em trai: một người làm giáo sĩ, lấy cô Jane Reed ở Gateshead; một người là John Eyre, làm nghề buôn bán, trước ở Funchal, Madeira. Hồi tháng tám vừa rồi, ông Briggs, luật sư của ông Eyre, có viết thư báo cho chúng tôi biết tin cậu chúng tôi đã mất. Lá thư còn nói rằng ông Eyre chỉ để lại gia tài cho cô con gái mồ côi của người anh làm giáo sĩ chứ không để lại gì cho chúng tôi, vì ông không bao giờ quên được cuộc cãi vã ngày nào giữa ông và cha chúng tôi. Vài tuần sau, ông Briggs lại viết thư báo tin cô gái được thừa kế gia sản bị mất tích, và hỏi xem chúng tôi có biết tin gì về cô ta không. Tôi đã tình cờ phát hiện ra cô ta nhờ một cái tên viết bên lề một tờ giấy. Phần còn lại thì cô cũng đã biết rồi.
Dứt lời, ông lại định mở cửa ra về, nhưng tôi đã tựa lưng vào cánh cửa.
- Để tôi nói, nhưng hãy để cho tôi một lúc để thở và suy nghĩ đã. - Tôi nói. Ông vẫn đứng trước mặt tôi, tay cầm mũ, vẻ mặt điềm tĩnh.
- Mẹ ông là chị cha tôi. - Tôi bắt đầu chất vấn.
- Vâng.
- Nếu thế thì là cô tôi?
Ông gật đầu.
- Chú John tôi cũng là cậu John của ông? Ông, Diana và Mary là con của bà chị ông ta, và tôi là con của ông anh ông ta?
- Không thể phủ nhận được.
- Vậy là cả ba anh em ông đều có họ với tôi. Nửa phần máu mỗi chúng ta đều có chung nguồn cội?
- Đúng thế, chúng ta là anh em họ.
Tôi nhìn St. John. Hình như tôi đã tìm thấy một người anh - một người mà tôi có thể tự hào, có thể yêu mến; và hai người chị có phẩm cách mà ngay từ khi biết họ như những người xa lạ, tôi đã cảm thấy trân trọng và ngưỡng mộ. Hai cô gái mà cách đây chưa lâu, khi quỳ gối trên nền đất ẩm, ngó qua khung cửa số thấp có chấn song hoa của căn bếp ở Moor House, tôi đã chiêm ngưỡng bằng một cảm xúc cay đắng lẫn tuyệt vọng, lại là những người có họ gần với tôi, và người thanh niên khổ hạnh thấy tôi gần chết ngay trước ngưỡng cửa lại là một người có quan hệ máu mủ với tôi. Thật là một khám phá tuyệt diệu đối với một kẻ cô độc khốn khổ! Thực ra, đó cũng là của cải - một thứ của cải dành cho trái tim tôi! Đó là một hạnh phúc an lành và tươi sáng, không như món quà tặng nặng nề bằng vàng, vì cho dù cũng đáng giá và đáng hoan nghênh theo cách của nó, song nó chỉ giúp tôi bớt đi nỗi lo về phận nghèo của mình. Tôi vỗ tay trong niềm vui bất ngờ của mình.
- Ôi, tôi cảm thấy vui quá! Vui quá đi thôi!
St. John mỉm cười:
- Chẳng phải tôi đã nói cô chỉ để ý đến những chuyện lặt vặt mà quên mất những điểm quan trọng đó là gì? - Ông nói - Khi tôi bảo cô được hưởng cả một gia tài thì mặt cô lại đanh lại, thế mà bây giờ, vì một việc chẳng đâu vào đâu, cô lại rối cả lên.
- Ông có thể nói được như vậy sao? Có thể đối với ông thì đó chỉ là chuyện vặt, vì ông đã có các em gái và chẳng cần quan tâm đến một người em họ. Còn tôi thì còn ai chứ? Vậy mà bây giờ lại có đến ba người bà con - hoặc là hai thôi cũng được, nếu ông không muốn tính cả mình vào đó - bước vào đời tôi. Tôi nhắc lại, tôi thấy vui quá đi thôi!
Tôi rối rít bước qua bước lại trong phòng, rồi lại dừng lại trong cảm giác gần như nghẹn thở về những ý nghĩ vụt đến nhanh hơn cả khả năng tư duy và giải quyết vấn đề của tôi. Tôi không thể ngay lập tức hình dung ra những điều tôi có thể làm, sẽ làm và nên làm trong thời gian trước mắt. Tôi nhìn vào bức tường trống rỗng và cảm tưởng nó giống như một bầu trời đầy những vì sao lấp lánh, mà mỗi vì sao tượng trưng cho một dự kiến hoặc một niềm vui của tôi. Bây giờ thì tôi đã có thể giúp được những người đã cứu sống đời tôi, những người mà cho đến giờ này tôi vẫn chỉ yêu thương họ bằng một tình cảm thuần túy. Họ đang chịu một cái ách, tôi có thể giải phóng cho họ. Họ đang sống trong cảnh chia lìa, tôi có thể đoàn tụ họ lại. Cuộc sống độc lập và sang giàu của tôi cũng phải là của họ. Chúng tôi chẳng phải là bốn người ư? Nếu hai mươi ngàn bảng được chia đều làm bốn phần, thì mỗi người sẽ được năm ngàn, như vậy mới là ổn, mọi người ai cũng được bảo đảm hạnh phúc. Bây giờ sự giàu có không còn đè nặng lên tôi nữa, và nó không chỉ là một di sản bình thường bằng tiền nong, mà còn phải là một di sản của cuộc đời, hy vọng và niềm hạnh phúc.
Không hiểu mặt mũi tôi đã méo mó như thế nào khi tôi quay cuồng với các ý nghĩ ấy, chỉ biết rằng lúc ấy Rivers đã kéo một chiếc ghế đặt ngay sau lưng tôi và khẽ bảo tôi ngồi xuống, ông cũng khuyên tôi nên bình tĩnh lại. Chẳng thèm để ý tới những lời ám chỉ tôi rối loạn tâm trí, tôi gạt tay anh ra và lại bắt đầu đi đi lại lại trong phòng.
- Ngày mai, ông hãy viết thư cho Diana và Mary. - Tôi nói - Bảo họ về nhà ngay đi. Diana từng có lần nói rằng chỉ cần hai chị em, mỗi người chỉ cần có một ngàn bảng thôi thì cũng có thể tự coi mình là giàu rồi. Vậy với năm ngàn bảng, chắc chắn họ sẽ làm được rất nhiều thứ.
- Cô để nước ở đâu để tôi lấy cho cô một cốc. - St. John nói - Quả thực là cô cần phải trấn tĩnh lại đi.
- Vớ vẩn! Còn ông, không hiểu ông sẽ như thế nào khi có một phần di sản ấy nhỉ? Liệu nó có giữ được ông ở lại nước Anh, khiến ông lấy cô Oliver, rồi an cư lạc nghiệp như một người bình thường không?
- Cô lại nói lung tung rồi, đầu óc cô bắt đầu rối loạn rồi. Tôi báo tin cho cô đột ngột quá thì phải, nếu không thì cô đã không rối cả lên như thế.

[bevanng]

- Ông Rivers! ông lại làm tôi bực mình rồi đấy. Tôi vẫn hoàn toàn tỉnh táo. Ông mới là người chẳng hiểu gì thì có.
- Có lẽ tôi sẽ hiểu rõ hơn nếu được nghe cô giải thích đầy đủ hơn một chút.
- Giải thích! Có gì mà phải giải thích chứ? Chẳng lẽ ông lại không hiểu rằng số tiền hai mươi ngàn bảng ấy nếu đem chia đều cho một người cháu trai và ba cô cháu gái của ông chú chúng ta, thì mỗi người sẽ được năm ngàn bảng hay sao? Điều tôi muốn là ông hãy viết thư cho các em gái của ông và bảo cho họ biết phần di sản đang chờ đợi họ.
- Cô định nói là đang chờ đợi cô.
- Tôi đã nói rõ ý định của mình về vấn đề này, tôi không thể làm khác được. Tôi không phải là kẻ ích kỷ nhẫn tâm, bất công mù quáng, hay vô ơn đến độc ác. Hơn nữa, lúc nào tôi cũng khát khao có một gia đình và những người thân thích. Tôi thích Moor House, và tôi sẽ sống ở Moor House. Tôi quý mến Diana và Mary, và tôi sẽ gắn bó suốt đời với Diana và Mary. Tôi chỉ cảm thấy thực sự thoải mái khi cầm năm ngàn bảng, còn nếu phải giữ hai mươi ngàn bảng, chắc chắn tôi sẽ bị day dứt và sẽ cảm thấy một sức ép quá lớn. Với lại, nếu xét theo lẽ công bằng thì số tiền đó không thể là của riêng một mình tôi, cho dù trước pháp luật thì đúng là như vậy. Tôi sẽ chia sẻ với ba người một số tiền mà tôi thấy đối với mình hoàn toàn là thừa. Hãy đừng phản đối và bàn luận gì về chuyện này nữa. Chúng ta nên thống nhất với nhau đi, cứ quyết định như vậy nhé.
- Cô làm như vậy là theo cảm hứng bốc đồng ban đầu. Cô nên để vài ngày cân nhắc thì hơn, như thế quyết định của cô mới gọi là chín chắn được.
- Ô! Nếu tất cả những nghi ngờ của ông chỉ dừng lại ở sự thành thực của tôi thôi thì cũng đơn giản thôi, ông có thấy cách giải quyết như vậy là công bằng không?
- Quả cũng có một sự công bằng nào đó, nhưng nó lại trái ngược với thường lệ. Với lại toàn bộ số tài sản là thuộc quyền của cô. Cậu tôi đã kiếm được nó bằng chính công sức của ông, nên ông có quyền quyết định dành nó cho người nào ông thích, và trong trường hợp này ông đã để lại cho cô. Nói gì thì nói, pháp luật cho phép cô được giữ số tài sản đó. Cô có thể coi nó hoàn toàn thuộc sở hữu của mình mà chẳng cần bận tâm đến điều gì hết.
- Với tôi, đó hoàn toàn là chuyện tình cảm cũng như chuyện lương tâm. Tôi phải chiều theo tình cảm của mình, điều hiếm khi tôi có dịp làm. Cho dù ông có lý luận, phản đối và làm tôi tức giận trong suốt cả một năm đi nữa, thì tôi cũng không chịu từ bỏ cái niềm vui diệu kỳ mà tôi chỉ vừa mới nhen lên trong lòng tôi thôi, ấy là niềm vui được đáp lại phần nào cái ơn lớn lao mình đã chịu, và dành cho mình những người bạn chung thủy.
- Bây giờ cô nghĩ vậy, - St. John đáp lại - vì cô chưa hiểu thế nào là có của, và thế nào là tận hưởng sự giàu có. Cô chưa thể có khái niệm về tầm quan trọng mà số tiền hai vạn bảng sẽ mang lại cho cô, rồi cái địa vị mà nó sẽ dành cho cô trong xã hội này, và cả những chân trời mở ra phía trước cô. Cô chưa thể…
- Còn ông. - Tôi ngắt lời - Ông cũng chưa thể tưởng tượng được niềm khao khát tình anh chị em và sự thương yêu đùm bọc lẫn nhau của tôi như thế nào. Tôi chưa từng có một mái ấm, cũng chưa bao giờ có anh chị em. Bây giờ tôi muốn phải có và tôi sẽ có. Ông không cảm thấy miễn cưỡng khi nhận tôi và có tôi như một người em chứ?
- Jane ạ, tôi sẽ là anh cô, và các em tôi sẽ là chị cô, mà không cần bắt cô phải hy sinh những quyền lợi chính đáng của cô.
- Là anh ư? Vâng, anh gì mà lại muốn bỏ đi xa cả ngàn dặm như vậy chứ! Là chị ư? Vâng, chị gì mà lại bị để đi hầu hạ cho những người xa lạ như vậy chứ! Quả thực là tôi đã giàu rồi, giàu nhờ đống vàng chẳng phải do mình kiếm được và cũng chẳng xứng đáng được hưởng! Còn các anh chị lại không có một đồng xu! Thế thì bình đẳng đùm bọc nhau quá, sum vầy quá, gắn bó thân mật với nhau quá còn gì!
- Nhưng Jane ạ, những khát khao về quan hệ gia đình và hạnh phúc dưới mái ấm vẫn có thể được giải quyết bằng cách khác, cô có thể lấy chồng mà.
- Lại là những lời hồ đồ! Lấy chồng ư? Tôi không muốn lấy chồng và sẽ chẳng bao giờ làm như vậy.
- Cô nói quá lời rồi. Những lời khẳng định liều như thế càng cho thấy cô đang bị kích động mạnh.
- Chẳng có gì là quá lời cả, tôi hiểu cảm xúc của tôi và cũng biết mình không thích cái ý nghĩ lấy chồng như thế nào. Sẽ chẳng có ai lấy tôi vì tình yêu đâu, mà tôi lại không thích mình bị xem là cái túi tiền. Và tôi cũng chẳng cần một người xa lạ, không có sự đồng cảm và khác biệt tôi. Tôi cần họ hàng thân thích, cần những người có quan hệ tình cảm gia đình. Hãy nhắc lại rằng anh sẽ là anh tôi đi, vì khi ông nói câu ấy, tôi cảm thấy mình thực sự mãn nguyện, hạnh phúc. Nếu ông có thể nói ra bằng một tình cảm chân thật thì ông hãy nhắc lại đi.
- Tôi nghĩ là tôi có thể. Tôi biết bao giờ tôi cũng vẫn yêu thương các em tôi và hiểu tình cảm ấy dựa trên cơ sở tôn trọng giá trị, cảm phục tài năng của chúng. Cô cũng là người có nguyên tắc và tâm hồn, các sở thích và thói quen của cô cũng giống như của Diana và Mary. Sự có mặt của cô luôn làm tôi dễ chịu. Trong những lúc trò chuyện với cô, thỉnh thoảng tôi cũng thấy mình tìm được cảm giác khuây khỏa trong lòng. Tôi cảm thấy có thể dễ dàng và tự nhiên dành một chỗ trong trái tim tôi cho cô, như một người em gái thứ ba, người em út của tôi.
- Cảm ơn anh, vậy là tối nay tôi đã được mãn nguyện rồi. Thôi, bây giờ anh nên về đi thì hơn, vì nếu cứ ở lại đây, có lẽ anh sẽ lại làm em bực mình vì một mớ lý luận đáng ngờ nào đó.
- Thế còn trường học, cô Eyre? Có lẽ bây giờ phải đóng cửa thôi nhỉ?
- Không. Em vẫn tiếp tục làm cô giáo cho đến khi anh tìm được người thay thế.
Anh mỉm cười tán thành. Chúng tôi bắt tay nhau trước khi anh ra về.
Tôi không cần phải thuật lại chi tiết cuộc đấu tranh tiếp theo và những lý lẽ tôi đã dùng để giải quyết vấn đề thừa kế tài sản theo ý nguyện của tôi. Công việc rất khó khăn, nhưng cuối cùng, khi thấy tôi đã nhất quyết như vậy và khi nhận thấy tấm lòng thực sự của tôi - hơn nữa, nếu ở vào địa vị của tôi, chắc họ cũng phải hành động như tôi - anh chị họ tôi đã chịu nhượng bộ và bằng lòng đem việc này ra nhờ trọng tài giải quyết. Người chúng tôi chọn là ông Oliver và một luật sư có năng lực. Cả hai đều có chung ý kiến với tôi. Những giấy tờ chuyển nhượng nhanh chóng được soạn thảo đầy đủ. St. John, Diana, Mary và tôi, mỗi người đều hưởng một phần tài sản thừa kế.

[bevanng]

CHƯƠNG 34

Khi mọi việc được giải quyết xong thì cũng gần tới lễ Giáng sinh, mùa nghỉ đã tới. Tôi đóng cửa trường Morton, nhưng trong đầu vẫn nghĩ làm sao để kỳ nghỉ của mình không bị rơi vào cảnh nhàm chán. Số phận an lành đã mở rộng vòng tay và trái tim đón nhận tôi như một phép nhiệm mầu. Và việc cho đi một chút khi ta nhận được nhiều, xét cho cùng chỉ là tạo một lối thoát cho những cảm xúc khác lạ đang trào dâng trong lòng. Tôi bắt đầu cảm thấy vui khi biết có nhiều cô bé học trò quê mùa yêu mến mình, điều này đã được chứng minh trong buổi chia tay trước kỳ nghỉ, khi các học trò tỏ ra rất quyến luyến với tôi bằng cái tình cảm mộc mạc và nhiệt thành của người nông dân. Tôi thực sự cảm động khi nhận thấy mình đã giành được một chỗ trong trái tim hồn nhiên của chúng, và tôi đã hứa với chúng mỗi tuần sẽ đến thăm chúng một lần và giảng bài cho chúng một giờ tại trường.
Rivers đến đúng vào lúc các lớp học - bây giờ có đến sáu mươi em - xếp hàng đi qua trước mặt tôi, khi tôi vừa khóa cửa xong, tay cầm chìa khóa, nói chuyện vài câu với dăm bảy em học sinh xuất sắc nhất của mình. Chúng là những cô bé đoan trang, lễ phép, khiêm tốn và thuộc loại có hiểu biết trong tầng lớp nông dân nước Anh. Đây là một thực tế nổi bật, vì nói gì thì nói, nông dân Anh cũng là những người có học, có văn hóa và có lòng tự trọng nhất so với nông dân châu Âu.
- Cô có thấy mình đã nhận được phần thưởng xứng đáng sau một mùa giảng dạy không? - Rivers hỏi tôi khi các học trò đã về hết - Chẳng phải khi nhận thức được việc làm có ích cho đời và cho thế hệ mình cũng là một hạnh phúc sao?
- Tất nhiên rồi.
- Nhưng cô mới chỉ vất vả được có vài tháng thôi! Nếu phải hy sinh cả cuộc đời cho nhiệm vụ tái tạo giống nòi thì cô có nghĩ là xứng đáng không?
- Có chứ, - tôi nói - nhưng em không thể cứ làm mãi như thế này được. Em muốn sử dụng đầy đủ năng lực của chính em cũng như vun trồng tài năng cho người khác. Bây giờ em muốn được hưởng thụ, đừng gợi nhắc gì đến trường lớp vào lúc này. Em đã đóng cửa trường và đang định nghỉ cho ra nghỉ đây.
Trông gương mặt anh có vẻ rất nghiêm trọng: “Cái gì? Sao bỗng dưng cô lại hăm hở thế nhỉ? Cô định sẽ làm gì nào?”
- Tích cực làm việc khác, càng nhiều càng tốt. Trước hết, em phải đòi anh để cho bà Hannah được rảnh rỗi và tìm người khác hầu anh.
- Cô cần bà ấy à?
- Vâng, để cùng em về Moor House. Chỉ một tuần nữa là Diana và Mary về nhà, và em muốn mọi thứ phải được sắp xếp gọn gàng ngăn nắp trước khi họ về.
- Tôi hiểu rồi. Vậy mà tôi cứ tưởng cô định bay đi tận đẩu tận đâu cơ đấy. Như vậy cũng tốt thôi, bà Hannah sẽ về với cô.
- Vậy anh bảo bà ấy ngày mai phải sẵn sàng đấy nhé. Chìa khóa trường học đây, sáng mai em sẽ đưa anh chìa khóa nhà em.
St. John cầm chiếc chìa khóa tôi đưa cho.
- Trả lại nó mà trông mặt cô cứ hơn hớn lên. - Anh nói - Tôi hoàn toàn không hiểu được tại sao cô lại vui như thế, vì tôi không biết cô định làm những gì thay cho cái công việc cô rời bỏ này. Thế cô có đang định làm gì và có khát vọng gì cho cuộc sống đấy?
- Mục tiêu đầu tiên của em là làm sạch (anh có hiểu hết ý nghĩa của chữ ấy không?) - làm sạch Moor House từ phòng ở đến hầm chứa. Tiếp theo là đánh xi, lau dầu bằng các loại giẻ để ngôi nhà được sạch bóng. Thứ ba là kê lại bàn, ghế, giường, tủ và trải lại thảm nền cho ngăn nắp, chính xác như toán học. Thứ tư là đến phá anh về tiền than củi để nhóm lửa trong các phòng. Cuối cùng, hai ngày trước khi các cô em anh về theo dự định, em và bà Hannah sẽ bận bịu vào công việc đập trứng, nhặt nho khô, nghiền gia vị, làm bánh Giáng sinh, và các công việc nội trợ long trọng khác mà nếu có nói ra thì cũng chẳng có tác dụng gì đối với người lù đù như anh. Tóm lại, mục đích của em chuẩn bị chu đáo mọi thứ trước ngày thứ năm sắp tới để đón Diana và Mary về, và khát vọng của em là dành cho họ một sự đón tiếp lý tưởng khi họ trở về.
St. John hơi mỉm cười, vẻ vẫn chưa hài lòng.
- Bây giờ như thế là tốt lắm rồi. - Anh nói - Nhưng nghiêm túc mà nói, tôi tin rằng khi cái hăng hái bồng bột ban đầu qua đi, tầm nhìn của cô sẽ vượt qua một chút cái niềm vui của các công việc nội trợ ấy.
- Nội trợ và các công việc gia đình là những điều tốt nhất mà cuộc đời này có đấy! - Tôi ngắt lời anh.
- Không, Jane ạ, thế giới này không phải là nơi của thành quả, đừng cố biến nó thành như vậy. Nó cũng không phải là nơi để nghỉ ngơi, đừng nên biến mình thành kẻ lười biếng.
- Trái lại, em nghĩ là mình đang định làm rất nhiều việc.
- Jane ạ, tạm thời bây giờ tôi không chấp cô, tôi sẽ dành cho cô hai tháng để tận hưởng cái địa vị mới, và vui vầy với những người bà con mãi mới tìm được. Nhưng sau đó, hy vọng cô sẽ bắt đầu nhìn vượt ra ngoài Morton và Moor House, cảnh chị em sum vầy, sự yên bình ích kỷ và cái tiện nghi thể chất do sự giàu có văn minh hóa mang lại. Hy vọng mọi nghị lực của cô sẽ một lần nữa thúc giục cô bằng tất cả sức mạnh của chúng.
Tôi ngạc nhiên nhìn anh:
- St. John, em nghĩ anh nói thế thì hơi ác đấy. Em cứ tưởng mình sắp được sống mãn nguyện như một bà hoàng, vậy mà anh lại cố tình khuấy lên cho em toàn những điều chẳng bình yên chút nào. Anh nói vậy là để làm gì chứ?
- Để làm sao cho những tài năng mà Chúa đã trao cho cô giữ được sử dụng một cách có lợi nhất, và chắc chắn sẽ có ngày Chúa đòi biết kết quả ra sao. Jane ạ, tôi sẽ để mắt chặt chẽ và lo lắng đến cô, tôi báo trước để cô biết. Cô hãy gắng kiềm chế đừng để mình bị chìm đắm trong những thú vui gia đình tầm thường. Đừng nên ôm chặt lấy những ràng buộc về thể xác như vậy, hãy để dành lòng kiên định và sự nhiệt tình cho một sự nghiệp tương xứng, chữ đừng phung phí chúng vào những mục đích ngắn ngủi tầm thường. Cô nghe rõ rồi chứ, Jane?
- Vâng, rõ như anh nói tiếng Hy Lạp vậy. Em cảm thấy mình có một sự nghiệp xứng đáng để mà hạnh phúc, và em sẽ hạnh phúc. Chào anh!
Quả thực là tôi cảm thấy rất vui khi được ở Moor House, và tôi đã làm việc cật lực. Cả bà Hannah cũng vậy, bà rất hài lòng khi thấy tôi vui vẻ như thế nào giữa đám đồ đạc lỏng chỏng đang được xếp gọn lại trong nhà, thấy tôi hăng hái cọ rửa, lau chùi, nấu nướng… Sau một hai ngày, chúng tôi đã biến được cái đống hỗn độn thành trật tự ngăn nắp. Trước đó, tôi đã bỏ ra một khoản tiền nhỏ và lọ mọ tới tận S. để mua một vài đồ đạc mới, vì các cô chị họ tôi đã cho tôi được tùy ý lựa chọn sắp đặt mọi thứ. Nói vậy thôi, chứ tôi vẫn để nguyên mọi thứ trong phòng khách và phòng ngủ như thường ngày, vì tôi biết Diana và Mary vẫn muốn gặp lại những chiếc bàn, ghế, giường tủ cũ trong phòng hơn là thấy những đồ đạc mới, kể cả là sang trọng nhất. Song tôi cũng muốn vào ngày về, họ sẽ có một cảm giác thật ấn tượng với những gì mình bài trí. Những tấm thảm, rèm cửa sẫm màu, đẹp và mới tinh; vài thứ đồ cổ bằng đồng và sứ chọn lựa cẩn thận; gương, lược, dụng cụ trang điểm đặt trên bàn trang điểm - trông rất mới nhưng không hào nhoáng - đều được mua sắm để đáp ứng mục đích ấy. Tôi bố trí lại hoàn toàn một phòng khách và phòng ngủ bằng những đồ đạc bằng gỗ gụ cũ và vải bọc màu đỏ sẫm, rồi căng vải ngoài hành lang và trải thảm ở cầu thang. Mọi việc xong xuôi, tôi nghĩ Moor House đúng là một mẫu mực của sự ấm cúng giản dị về nội thất cũng như một kiểu mẫu của sự tiêu điều cô quạnh ở bên ngoài vào mùa này.

[bevanng]

Cuối cùng thì cái ngày thứ năm mang tính bản lề ấy cũng đã tới. Chúng tôi đợi họ từ lúc chiều tà. Và trước khi trời tối, tất cả các phòng trên gác lẫn dưới nhà đều được thắp đèn sáng trưng. Cả nhà bếp cũng được trang hoàng đâu ra đấy. Tôi và bà Hannah đều ăn mặc gọn gàng chờ đợi. Tất cả đã sẵn sàng.
St. John về đầu tiên. Trước đó, tôi đã khẩn khoản đề nghị anh không về nhà trước khi mọi việc được sắp đặt xong xuôi, nói thì cứ nói thế thôi chứ thực ra chỉ cần nghĩ đến cảnh nhà cửa bề bộn cũng đủ khiến anh ngại mà tránh xa rồi. Thấy tôi ở trong bếp, anh bước vào hỏi tôi “cuối cùng đã hài lòng với các công việc nội gia chưa?”. Thay vì câu trả lời, tôi mời anh đi tổng kiểm tra kết quả các công việc của mình. Phải ít nhiều khó khăn tôi mới kéo được anh đi quanh nhà một vòng. Anh chỉ đứng ở cửa ngó qua những phòng tôi mở. Anh bảo hẳn là tôi phải rất khó nhọc mới tạo ra được những thay đổi trong một thời gian ngắn như vậy. Nhưng tuyệt nhiên không thấy anh thốt ra một lời nào tỏ ý vui thích khi thấy ngôi nhà có một bộ mặt mới.
Sự im lặng của anh khiến tôi thấy cụt hết cả hứng. Tôi nghĩ có lẽ những thay đổi ấy đã làm đảo lộn một vài ý tưởng xưa cũ mà anh vẫn thích. Tôi hỏi có phải như thế không, và tất nhiên là anh đã trả lời bằng một giọng ỉu xìu xìu:
- Hoàn toàn không phải như vậy, trái lại tôi nhận thấy cô vẫn rất tôn trọng trật tự cũ. Nhưng tôi sợ cô đã dành nhiều công sức cho một việc hơn mức cần thiết. Ví dụ, cô đã dành bao nhiêu phút cho việc nghiên cứu cách bài trí cái phòng này?… Mà tiện thể cô có thể cho tôi biết quyển sách ấy để ở đâu không?
Tôi chỉ cho anh thấy quyển sách đặt trên giá. Anh lấy xuống, rồi lui về ngồi đọc ở chỗ mọi khi anh vẫn ngồi ở góc cửa sổ.
Thưa bạn đọc, thú thực là lúc ấy tôi không thích anh làm như vậy một chút nào. Đã đành St. John là người tốt, nhưng tôi bắt đầu cảm thấy những lời anh về bản thân mình - rằng anh là người lạnh lùng nhất và khó tính - là đúng. Những bản tính con người và tiện nghi của cuộc sống đều không cám dỗ được anh. Tất nhiên, anh sống chỉ để khát vọng những gì là tốt đẹp và lớn lao, nhưng chẳng bao giờ thấy anh nghỉ ngơi hay tán thành việc nghỉ ngơi của những người xung quanh mình. Nhìn vầng trán cao ngạo, bất động, xanh như một phiến đá, rồi những nét thanh tú trên khuôn mặt im phăng phắc lúc anh ngồi đọc sách, tôi chợt hiểu rằng anh khó mà trở thành một người chồng tốt, và rằng sẽ là một thử thách thực sự nếu phải làm vợ anh. Và tôi cũng chợt hiểu ra bản chất mối tình của anh đối với Oliver và đồng ý với anh rằng đó chỉ là thứ tình cảm thể xác. Tôi hiểu anh đã phải kìm hãm mình như thế nào trước ảnh hưởng hướng vào anh của cái tình cảm ấy, phải ép buộc mình như thế nào để hủy diệt nó. Tôi thấy anh là một thứ chất liệu mà từ đó, tạo hóa đã nhào nặn nên những vị anh hùng (cả Cơ đốc giáo và ngoại giáo), nhà lập pháp, chính trị gia hay chiến binh thập tự chinh… Họ là một bức tường thành vững chắc bảo vệ những quyền lợi lớn lao, nhưng nếu đem đặt bên lò sưởi dưới một mái nhà thì cũng thường chỉ là một cái cột cồng kềnh, đen đúa và lạc lõng.
“Phòng khách này đâu phải là địa hạt của anh.” - Tôi thầm nghĩ - “Dãy Himalaya, miền đất hoang vu Caffre, thậm chí ngay cả bờ biển xứ Guinea lúc nào cũng tiềm ẩn mầm bệnh tật còn thích hợp với anh hơn. Nếu anh có xa lánh cái êm ả của cuộc sống gia đình cũng chẳng có gì là lạ, nó hoàn toàn không thích hợp với anh, vì ở đây, mọi tài năng của anh sẽ bị trì trệ, không thể phát triển hoặc đem sử dụng cho có lợi được. Chỉ trong những cảnh nước sôi lửa bỏng - khi cần chứng minh lòng can đảm, nghị lực, sự kiên trung - anh mới lên tiếng và hành động với tư cách người lãnh tụ và bậc bề trên. Nếu cứ ở bên lò sưởi này thì một thằng con nít cũng có lợi thế hơn anh. Anh đã đúng khi quyết định dấn thân vào cái nghiệp truyền giáo. Giờ thì tôi đã hiểu.”
- Họ về rồi! Họ về kia rồi! - Bà Hannah vừa reo to vừa cuống quýt mở cửa phòng khách. Cùng lúc ấy, con chó già Carlo mừng rỡ sủa ầm lên. Tôi chạy ngay ra cửa. Trời đã tối hẳn, nhưng tiếng bánh xe lăn lộc cộc vẫn vang lên rất rõ. Bà Hannah đi thắp đèn lồng. Chiếc xe dừng lại ngay cổng, bác xà ích mở cửa xe. Đầu tiên, một bóng dáng quen thuộc, rồi một bóng người nữa bước ra. Tôi chạy ào tới ôm chầm lấy Mary và Diana. Họ cười, ôm hôn tôi và bà Hannah, vuốt ve Carlo đang mừng quýnh dưới chân, rồi hỏi han tình hình ở nhà. Khi biết mọi việc đều tốt đẹp, họ mới vội bước vào nhà.
Hai người bị lạnh cóng sau một quãng đường dài từ Whitcross và cái không khí lạnh lẽo của tiết trời đêm, nhưng ánh lửa hồng đã làm họ tươi tỉnh lại. Trong khi bác xà ích và bà Hannah mang hòm xiểng vào, hai chị em họ hỏi St. John đâu. Tới lúc ấy mới thấy anh từ phòng khách bước ra. Cả hai lập tức ôm chầm lấy cổ anh. St. John điềm nhiên hôn từng người, ôn tồn hỏi thăm họ vài câu, đứng yên nghe họ nói chuyện một lúc, rồi bảo rằng chắc là tí nữa thế nào họ cũng gặp lại anh ở phòng khách nên lại lui về đấy như về một nơi ẩn dật.
Một buổi tối êm ấm. Hai cô chị họ của tôi rối rít kể chuyện và bàn luận luôn miệng, làm lu mờ cả sự hiện diện lặng lẽ của anh St. John. Anh có vẻ thực sự vui khi được gặp lại các em gái, nhưng vẫn không thể thông cảm với niềm vui sôi nổi của chúng. Sự việc trong ngày - tức là sự trở về của Diana và Mary - khiến anh thỏa lòng, nhưng những gì đi theo sự kiện ấy lại khiến anh khó chịu. Có vẻ như anh đang mong một ngày mới yên tĩnh hơn. Khoảng một giờ sau bữa dùng trà, khi mọi người đang rất vui, bỗng có tiếng gọi cửa. Bà Hannah bước vào bảo “giữa cái lúc bất tiện như thế này lại có một đứa bé đến mời ông Rivers tới nhà thăm bệnh cho mẹ nó, vì mẹ nó đang sắp chết đến nơi”.
- Bà ấy ở đâu, bà Hannah?
- Mãi trên dốc Whitcross, cách đây gần bốn dặm, mà đường thì toàn đồng lầy và bụi rậm thôi.
- Bà bảo nó là tôi sẽ đi ngay đây.
- Thưa ông, tôi nghĩ tốt hơn là ông đừng nên đi. Trời tối như thế này khó đi lắm, không có lối đi qua đồng lầy đâu. Mà lại rét buốt nữa chứ. Tốt hơn hết là cứ bảo họ sáng mai sẽ đến.
Nhưng anh đã ra đến hành lang, khoác áo choàng, và không hề lẩm bẩm phàn nàn một lời. Anh vẫn lên đường. Lúc ấy đã chín giờ tối, mãi đến nửa đêm mới thấy anh về, trông mệt và đói, nhưng lại có vẻ vui hơn lúc đi. Anh đã hoàn thành một việc thuộc về bổn phận, đã cố gắng và cảm thấy mình đủ sức để làm việc và chịu khổ hạnh, và anh có thể hài lòng với chính mình.
Tôi sợ rằng cả một tuần sau đó anh đã phải rất kiên nhẫn mới chịu đựng nổi. Đó là tuần lễ Giáng sinh, chúng tôi chẳng bận việc gì, chỉ quanh quẩn vui trong nhà. Không khí trong lành của chốn đồng hoang, sự rảnh rỗi dưới mái ấm gia đình, buổi bình minh của viễn cảnh phong lưu, tất cả đã tác động đến tâm hồn Diana và Mary như một thứ linh đơn. Họ vui chuyện từ sáng đến trưa, từ trưa đến tối. Những câu nói dí dỏm, súc tích và chẳng giống ai của họ đã thực sự lôi cuốn tôi, đến nỗi tôi còn cảm thấy thích nghe họ nói chuyện hoặc chia sẻ nỗi niềm với họ hơn là làm bất cứ việc gì. Mặc dù không phàn nàn gì về chúng tôi, nhưng St. John vẫn tìm cách tránh xa những cuộc hàn huyên vui vẻ đó. Hiếm khi thấy anh ở nhà. Giáo phận của anh rộng, dân lại sống rải rác, mà anh thì ngày nào cũng phải tới thăm những người ốm đau và nghèo khổ ở các xóm khác nhau.