Nồi Cơm Khổng Tử. Aka. Hành Xử Theo Lễ (Khổng Tử Gia Ngữ)

[ramputan]

Khổng Tử: Trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật.

Một lần Khổng Tử dẫn học trò đi du thuyết từ Lỗ sang Tề. Trong đám học trò đi với Khổng Tử có Nhan Hồi và Tử Lộ là hai học trò yêu của Khổng Tử
Trong thời Đông Chu, chiến tranh liên miên, các nýớc chư hầu loạn lạc, dân chúng phiêu bạt điêu linh, lầm than đói khổ … Thầy trò Khổng Tử cũng lâm vào cản h rau cháo cầm hơi và cũng có nhiều ngày phải nhịn đói, nhịn khát. Tuy vậy, không một ai kêu than, thoái chí; tất cả đều quyết tâm theo thầy đến cùng.
May mắn thay, ngày đầu tiên đến đất Tề, có một nhà hào phú từ lâu đã nghe danh Khổng Tử, nên đem biếu thầy trò một ít gạo … Khổng Tử liền phân công Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, còn Nhan Hồi thì đảm nhận việc thổi cơm.
Tại sao Khổng T lại giao cho Nhan Hồi - một đệ tử đạo cao đức trọng mà Khổng Tử đã đặt nhiều kỳ vọng nhất - phần việc nấu cơm? Bởi lẽ, trong hoàn cảnh đói kém, phân công cho Nhan Hồi việc bếp núc là hợp lý nhất.
Sau khi Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, Nhan Hồi thổi cơm ở nhà bếp, Khổng Tử nằm đọc sách ở nhà trên, đối diện với nhà bếp, cách một cái sân nhỏ.
Đang đọc sách bỗng nghe một tiếng "cộp" từ nhà bếp vọng lên, Khổng Tử ngừng đọc, liếc mắt nhìn xuống … thấy Nhan Hồi từ từ mở vung, lấy đũa xới cơm cho vào tay và nắm lại từng nắm nhỏ … Xong, Nhan Hồi đậy vung lại, liếc mắt nhìn chung quanh … rồi từ từ đưa cơm lên miệng …
Hành động của Nhan Hồi không lọt qua đôi mắt của vị thầy tôn kính. Khổng Tử thở dài … ngửa mặt lên trời mà than rằng: "Chao ôi! Học trò nhất của ta mà lại đi ăn vụng thầy, vụng bạn, đốn mạt như thế này ý? Chao ôi! Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nó thế là tan thành mây khói!"
Sau đó, Tử Lộ cùng các môn sinh khác mang rau về … Nhan Hồi lại luộc rau … Khổng Tử vẫn nằm im đau khổ …
Một lát sau rau chín. Nhan Hồi và Tử Lộ dọn cơm lên nhà trên; tất cả các môn sinh chắp tay mời Khổng Tử xơi cơm.
Khổng Tử ngồi dậy và nói rằng: "Các con õi! Chúng ta ði từ đất Lỗ sang Tề đường xa vạn dặm, thầy rất mừng vì trong hoàn cảnh loạn lạc, dãi nắng dầm mưa, đói khổ như thế này mà các con vẫn giữ được tấm lòng trong sạch, các con vẫn yêu thýõng ðùm bọc nhau, các con vẫn một dạ theo thầy, trải qua bao nhiêu chặng đường đói cơm, khát nước …
Hôm nay, ngày đầu tiên đến đất Tề, may mắn làm sao thầy trò ta lại có được bữa cơm. Bữa com đầu tiên trên đất Tề làm thầy chạnh lòng nhớ đến quê hýõng nýớc Lỗ. Th7y nhớ đến cha mẹ thầy … cho nên thầy muốn xới một bát cõm ðể cúng cha mẹ thầy, các con bảo có nên chăng?
Trừ Nhan Hồi đứng im, còn các môn sinh đều chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nên ạ!"
Khổng Tử lại nói: "Nhýng không biết nồi cơm này có sạch hay không?"
Tất cả học trò không rõ ý Khổng Tử muốn nói gì nên ngõ ngác nhìn nhau. Lúc bấy giờ Nhan Hồi liền chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nồi cơm này không được sạch."
Khổng Tử hỏi: "Tại sao?"
Nhan Hồi thưa: “Khi cơm chín con mở vung ra xem thử cơm đã chín đều chưa, chẳng may một c ơn gió tràn vào, bồ hóng và bụi trên nhà rõi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung lại nhưng không kịp. Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi … nhưng lại nghĩ: cơm thì ít, anh em lại đông, nếu bỏ lớp cơm bẩn này thì vô hình trung làm mất một phần ăn, anh em hẳn phải ăn ít lại. Vì thế cho nên con đã mạn phép thầy và tất cả anh em, ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng thầy và tất cả anh em …
Thưa thầy, như vậy là hôm nay con đã ăn cơm rồi … bây giờ, con xin phép không ăn cơm nữa, con chỉ ăn phần rau. Và … thýa thầ y, nồi cơm đã ăn trước thì không nên cúng nữa ạ!
Nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời mà than rằng: "Chao ôi! Thế ra trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Chao ôi! Suýt tí nữa là Khổng Tử này trở thành kẻ hồ đồ!"

[YaHuy]

Tác giả bài này viết sai nhiều điểm:
1. Khổng tử bị vây khốn ở nước Trần và nước Sái, không phải Tề. Còn lần sang Tề dự hội thì Khổng Tử đi cùng với vua Lỗ.
2. Đoạn văn này vốn là trích từ quyển 5, thiên 20 "Khốn Ách" của Khổng Tử Gia Ngữ. Nguyên tác dùng để đề cao đức hạnh của thầy Nhan Uyên, còn dịch giả thì dựa vào đại ý, phóng tác thành ra một câu truyện mà đọc/nghe qua, khiến người đọc/người nghe có chút phản cảm và nghi ngờ tư cách của cả 2 thầy Khổng và Nhan.

YH đăng trọn bài vào để các bạn có thêm tư liệu quý...

*****

HÀNH SỰ THEO LỄ

Khổng Tử bị vây khốn ở giữa nước Trần và nước Sái, rơi vào tình cảnh khốn cùng. Các học trò cùng theo ông chu du liệt quốc đã 7 ngày không có gì vào bụng. Tử Cống nhân lúc người gác sơ hở, liền trốn ra ngoài, lấy số tiền mang theo, khẩn cầu người nông dân, mua được một ít gạo.

Nhan Hồi và Trọng Do đốt lửa nấu cơm ở trong một căn phòng xây bằng đất.

Có một hòn đất nhỏ rơi vào nồi cơm, Nhan Hồi liền lấy chỗ cơm bẩn ra ăn. Tử Cống ở ngoài giếng nhìn thấy, cho rằng Nhan Hồi đang ăn vụng, nên rất không hài lòng, bèn đi vào nhà, hỏi Khổng Tử rằng:

- Thưa thầy, một người vừa nhân đức, vừa trong sạch, trong hoàn cảnh khốn cùng thì có phải cũng cần hành sự theo lễ, có thể vì tư lợi của mình mà thay đổi tiết tháo không?

Khổng Tử đáp rằng:

- Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cũng phải theo lễ mà hành sự, nếu như tùy ý thay đổi tiết tháo, thì không xứng đáng được gọi là bậc quân tử nhân đức nữa.

Tử Cống tiếp lời:

- Người như Nhan Hồi có lẽ không bao giờ thay đổi tiết tháo đâu, thầy nhỉ?

Khổng Tử đáp:

- Đúng thế.

Tử Cống liền đem câu chuyện Nhan Hồi đang nấu cơm thì ăn vụng ra kể với Khổng Tử.

Khổng Tử nói rằng:

- Lâu nay, ta vẫn tin rằng Nhan Hồi là người trọng nhân đức, trọng lễ nghĩa, cho dù có chuyện như con nói, ta cũng khó vì đó mà nghi ngờ anh ta, chuyện này chắc có duyên cớ gì đây. Con hãy khoan nói gì, để ta hỏi anh ta xem.

Gọi Nhan Hồi lại, Khổng Tử nói rằng:

- Mấy hôm trước, ta nằm mơ thấy các bậc tổ tiên đã khuất, có lẽ tổ tiên có điều gì muốn nhắc nhở hay phù hộ ta chăng? Con nấu cơm xong thì bưng lên đây, ta muốn dùng làm lễ cúng tổ tiên.

Nhan Hồi đáp:

- Thưa thầy, khi nãy có một cục đất rơi vào nồi cơm, nếu không lấy ra thì e cơm sẽ bẩn mất, con định lấy chỗ cơm bẩn vứt đi, nhưng lại thấy tiếc; thế là con hớt chỗ cơm bẩn ở trên ăn mất rồi. Bây giờ cơm không thể dùng để cúng được nữa.

Khổng Tử đáp:

- Nếu phải là ta thì ta cũng ăn chỗ cơm đó rồi.

Sau khi Nhan Hồi lui ra, Khổng Tử nói với các học trò rằng:

- Không phải đến hôm nay ta mới tin là Nhan Hồi rất giữ lễ.

Các học trò từ đó càng tin phục Nhan Hồi hơn.


Hán văn:


孔子厄於陳蔡，從者七日不食. 子貢以所齎貨，竊犯圍而出，告糴於野人，得米一石焉，顏回仲由炊之於壤屋之下，有埃墨墮飯中，顏回取而食之，子貢自井望見之，不悅，以為竊食也.
入問孔子曰：「仁人廉士，窮改節乎？」
孔子曰：「改節即何稱於仁義哉？」
子貢曰：「若回也，其不改節乎？」
子曰：「然. 」
子貢以所飯告孔子.
子曰：「吾信回之為仁久矣，雖汝有云，弗以疑也，其或者必有故乎. 汝止，吾將問之. 」
召顏回曰：「疇昔予夢見先人，豈或啟祐我哉？子炊而進飯，吾將進焉. 」
對曰：「向有埃墨墮飯中，欲置之則不潔，欲棄之則可惜，回即食之，不可祭也. 」
孔子曰：「然乎，吾亦食之. 」
顏回出，孔子顧謂二三子曰：「吾之信回也，非待今日也. 」
二三子由此乃服之.


Phiên âm:

Khổng Tử ách ư Trần Sái, tòng giả thất nhật bất thực. Tử Cống dĩ sở tề hoá, thiết phạm vi nhi xuất, cáo địch ư dã nhân, đắc mễ nhất thạch yên, Nhan Hồi Trọng Do xuy chi ư nhưỡng ốc chi hạ, hữu ai mặc đoạ phạn trung, Nhan Hồi thủ nhi thực chi, Tử Cống tự tỉnh vọng kiến chi, bất duyệt, dĩ vi thiết thực dã.

Nhập vấn Khổng Tử viết: "Nhân nhân liêm sĩ, cùng cải tiết hồ?"
Khổng Tử viết: "Cải tiết tức hà xứng ư nhân nghĩa tai?"
Tử Cống viết: "Nhược Hồi dã, kỳ bất cải tiết hồ?"
Tử viết: "Nhiên."
Tử Cống dĩ sở phạn cáo Khổng Tử.
Tử viết: "Ngô tín Hồi chi vi nhân cửu hĩ, tuy nhữ hựu vân, phất dĩ nghi dã, kỳ hoặc giả tất hữu cố hồ. Nhữ chỉ, ngô tương vấn chi."
Triệu Nhan Hồi viết: "Trù tích dư mộng kiến tiên nhân, khởi hoặc khải hựu ngã tai? Tử xuy nhi tiến phạn, ngô tương tiến yên."
Đối viết: "Hướng hữu ai mặc đoạ phạn trung, dục trí chi tắc bất khiết, dục khí chi tắc khả tích, hồi tức thực chi, bất khả tế dã."
Khổng Tử viết: "Nhiên hồ, ngô diệc thực chi."
Nhan Hồi xuất, Khổng Tử cố vị nhị tam tử viết: "Ngô chi tín Hồi dã, phi đãi kim nhật dã."
Nhị tam tử do thử nãi phục chi.

Ghi chú: đoạn văn trên trích từ KHỔNG TỬ GIA NGỮ (quyển 5, thiên 20: Khốn ách 困厄) của dịch giả Nguyễn Hiến Lê.