Được Và Mất
Khổng Miệt là cháu của Khổng Tử, còn Bật Tử Tiện là học trò, hai người cùng làm quan trong triều. Khổng Tử đi du ngoạn, ghé vào hỏi thăm Khổng Miệt:
- Từ khi ngươi ra làm quan thì được những gì, mất những gì?
Khổng Miệt thưa:
- Từ khi ra làm quan đến nay chưa được điều gì mà đã mất ba điều: việc quan bận rộn nên không còn giờ học tập, vì thế học vấn không có tiến bộ; bổng lộc ít nên không đủ chu cấp cho họ hàng, vì thế mà họ hàng xa lánh, không thân thiết; việc công quá nhiều nên không thể đi thăm được bạn đau, viếng người chết, vì thế tình nghĩa bạn hữu cũng không trọn vẹn.
Khổng Tử nghe vậy có vẻ không bằng lòng. Khi đến chơi với Bật Tử Tiện, ngài lại hỏi giống như đã hỏi Không Miệt. Bật Tử Tiện liền thưa:
- Từ khi ra làm quan đến giờ chưa mất điều gì mà được ba điều, đó là: những gì trước đây đã học qua, nay đem ra thực hành, vì thế mà cái học càng rõ ràng; bổng lộc tuy không bao nhiêu nhưng cũng có thể chia sớt cho họ hàng ít nhiều, vì thế họ hàng càng gần gũi hơn; việc công tuy rất bận rộn, nhưng khéo thu xếp thì vẫn có thể đi thăm viếng bạn hữu đau bệnh, viếng người chết, vì thế mà tình bạn ngày càng thân thiết.
Không Tử nghe xong khen ngợi:
- Tử Tiện thật là người quân tử.
Lời bàn:
Cũng là một sự việc nhưng hai cái nhìn, hai quan niệm khác nhau, đó là tuỳ theo tâm tính, tài trí của mỗi người biết thu xếp đối xử ra sao. Đối nhân xử thế nếu không nhanh nhẹn, không biết thu xếp, vén khéo, không biết phân chia thời gian thì dù không làm quan vẫn bận rộn, xa cách người khác như Khổng Miệt mà thôi, có phải tự thân việc làm quan bó buộc con người đâu.
Công việc càng bận rộn bao nhiêu càng có cơ hội học tập, so sánh với trí thức thu thập của mình, càng làm sáng tỏ thêm đạo lý thì chẳng những không mất chút gì, mà còn được thêm nhiều lắm vậy, đó có phải là việc quan giúp cho người thong thả, học hành tiến bộ được đâu. Hai quan điểm trái ngược nhau càng làm rõ tính cách của việc đối nhân xử thế là quan trọng biết chừng nào.
(Đạo Lý Người Xưa, Hồng Khanh - Kỳ Anh biên soạn)
