ÁO GẤM MẶC ĐÊM
Trích trong "Điển Hay Tích Lạ" của Nguyễn Tử Quang
"Áo gấm mặc đêm" nguyên văn chữ Hán là "Ý cẩm dạ hành" do câu nói của Trương Lương đời Tây Hán:
"Kim hữu nhứt nhân, cách bích diêu linh,
Chỉ văn kỳ thinh bất kiến kỳ hình;
Phú quý bất huờn hương như ý cẩm dạ hành"
Nghĩa là:
"Nay có người cách vách rung lục lạc chỉ nghe tiếng mà không thấy hình; Giàu sang mà không về xứ như áo gấm mặc đêm"
Vào thời Hán Sở phân tranh, Sở vương Hạng Võ chiếm đất Quang Trung là đất hưng vượng, núi non hiểm trở; còn Hán vương Lưu Bang vì thế lực yếu nên phải bị đày vào đất Bao Trung, là một nơi khô cằn sỏi đá.
Trương Lương, tự Tử Phòng, vốn là người nước Hàn, sau khi nước Hàn bị Tần diệt, bèn đem tài ra giúp Lưu Bang, hết lòng tìm cách làm cho Hạng Võ bỏ đất Quang Trung để Lưu Bang trở lại chiếm giữ.
Trương Lương liền giả làm một người đạo sĩ mắc bịnh phong ma, nói điên, nói cuồng. Lưng buộc tiền đồng, tay áo đựng trái lê, gõ mõ đi khắp đường, khi ở chùa chiền, đình miếu, khi thì lang thang ở phố phường, vảy tiền hoặc liệng trái lê cho bọn trẻ chạy theo xem. Lúc đầu, lũ trẻ chưa quen nên còn đúng ở xa xa, dần dần chúng không còn sợ sệt nữa nên xáp lại gần.
Trương Lương ngắm trong lũ trẻ ấy có đứa thông minh mới dắt vào một cái miếu vắng người, lấy bánh và tiền cho nó, rồi dạy nó hát:
"Kim hữu nhứt nhân, cách bích diêu linh, chỉ văn kỳ thinh bất biến kỳ hình; phú quý bất huờn hương như ý cẩm dạ hành".
Khi đứa bé thuộc làu, Trương Lương bảo nó trở về truyền lại cho những đứa khác, và dặn nếu có ai hỏi thì bảo là trời dạy.
Đứa bé vâng lời. Chẳng bao lâu lời hát đó được phổ biến khắp cả xóm và thấu đến cả tai Sở vương Hạng Võ.
Hạng Võ nghĩ đó là trời xuống diêu ngôn. Câu: "Kim hữu nhứt nhân" là ám chỉ nhà vua. Còn câu: "Cách bích diêu linh, chỉ văn kỳ thinh bất biến kỳ hình" là nói nhà vua tuy đã có danh tiếng nhưng chưa được truyền rộng ra. Câu cuối: "Phú quý bất huờn hương như ý cẩm dạ hành" là có ý muốn nói nhà vua tuy đã được thiên hạ mà chẳng về xứ sở thì cũng như mặc áo gấm đi đêm.
Vì nghĩ thế nên nhà vua cho khởi công kiến thiết lại Bành Thành là cố hương của nhà vua và chọn ngày dời đô.
Hạng Võ đã mắc kế Trương Lương vì một câu hát.
