GỬI TRỨNG CHO ÁC
Trích trong Giai Thoại Văn Học
Sưu tầm và Biên Soạn: Hoàng Ngọc Phác, Kiều Thu Hoạch
Trần Nguyên Ðán, hiệu là Băng Hồ, tức là ông ngoại của nhà anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi, là cháu bốn đời của Chiêu Minh đại vương Trần Quang Khải.
Ông làm quan đến chức Tư đồ nhập nội kiểm, hiệu Bình Chương Quốc thượng hầu, tức là như ngôi Tể tướng. Vì thấy vua Trần Nghệ Tông quá nhu nhược lại tin dùng Hồ Quý Ly, ông đoán biết cơ nghiệp nhà Trần sắp đến hồi mạt vận, hết lời khuyên can Nghệ Tông sửa đổi lại triều chính, chăm lo đến tình cảnh cơ cực của dân, nhưng Nghệ Tông không nghe.
Kế cùng, ông rút lui về ở ẩn tại Thanh Hư động, núi Côn Sơn, thuộc làng Chi Ngại, huyện Phượng Nhãn, tỉnh Hải dương. Mùa đông năm Canh Ngọ, niên hiệu Quang Thái thứ 3 (1390), ông ốm nặng. Thượng hoàng Nghệ Tông được tin, xa giá về Côn Sơn thăm. Biết ông sắp mất, Nghệ Tông hỏi ông về cách cứu vãn tình hình chính sự, ông lặng lẽ không đáp, hồi lâu chảy nước mắt và đọc hai câu thơ:
Nhân ngôn ký tử dữ lão nha
Bất thức lão nha liên ái phủ ?
Câu này về sau người ta đã dịch ra và hầu như đã trở thành một câu ca dao:
Đem con mà gửi quạ già
Biết đâu quạ để con ta được toàn ?
hoặc:
Gửi con cho cái quạ già
Biết là cái quạ thương là chẳng thương ?
Bấy giờ Nghệ Tông ngờ rằng Băng Hồ tướng công mê loạn nói nhảm, nên không để ý, cứ việc tin dùng Quý Ly, giao tất cả quyền chính cho một tay ông ta và uỷ thác con mình là vua Thuận Tông cho ông ta phò tá. Quả nhiên, tám năm sau (bốn năm sau khi Nghệ Tông mất) Hồ Quý Ly thiên đô vào Thanh Hóa (Tây Ðô), bắt Thuận Tông phải nhường ngôi lại cho con mới lên ba, tức là Thiếu Ðế (1398- 1400), rồi Quý Ly giết Thuận Tông, truất phế Thiếu Đế, tự lên làm vua, đúng như lời tiên tri của Trần Nguyên Đán.
