Download
Đức Hạnh của con người, dẫu có nhiều thứ bậc nào, cũng không ngoài hai loại : tư đức và công hạnh.
Tư đức là những đức tính về nhân cách riêng của từng cá nhân như : nhẫn nại, can đảm, quả quyết, điềm đạm.
Công hạnh là những hạnh tốt của cá nhân đối với người chung quanh, như đối với cha mẹ, anh em, bà con, vợ chồng, bè bạn và hơn nữa, với chủng tộc, nhân loại…
Cái tư đức đầu tiên, mà cũng là cứu cánh của tất cả những tư đức khác, tức là cái tư đức căn bản đưa con người lên tới bậc CHÍ NHÂN, đó là tính ĐIỀM ĐẠM.
ĐIỀM ĐẠM là gì?
Điềm-đạm tức là cái tính “như như bất động”, thản nhiên bình tĩnh, “không để cho ngoại vật động đến tâm mình”. Người điềm đạm, tức là người đã làm chủ cả Tình cảm và Ý chí của mình. Nói một cách khác, người điềm đạm, tức người “tự chủ”, không “dao động” khi sự vật không theo ý mình.
“… Khổng Tử bị vây ở đất Khuông, không còn phương thế nào thoát ra được, bèn lấy đàn, đàn và ca. Tử Lộ hỏi : “Phu Tử làm sao vui được thế?...” Khổng Tử nói : “Ngươi lại đây ta nói cho mà nghe… Ta đã làm hết sức ta để tránh cái chuyện nầy, thế mà không được, đó không còn tại ta nữa, mà là tại Trời. Xưa Nghiêu, Thuấn không bị cự cùng như ta ngày nay đâu, chẳng phải do nơi cái tài thận trọng của các ông ấy hơn ta mà được, mà là tại cái Mạng của họ không như của ta. Kiệt, Trụ, không phải tại họ tài ba ít hơn Nghiêu, Thuấn mà họ bị hại chỉ vì cái Mạng của họ không giống như hai người kia. Lặn xuống đáy biển, mà không biết sợ giao long, đó là cái Dũng của bọn chài lưới. Vào rừng mà không biết sợ hổ báo, đó là cái Dũng của bọn thợ săn. Thấy gươm bén mà không biết sợ, xem tử như sinh, ấy là cái Dũng của người liệt sĩ. Biết được Thời, Mạng, ở hoàn cảnh nguy hiểm nào cũng không biết sợ, đó là cái DŨNG của Thánh nhân…”
Cái Dũng của Thánh nhân tức là chỗ cùng cực của Điềm Đạm.
Tích xưa, - theo thần thoại Phù tang - các vị thần ở trên cõi trời, có lần cùng tranh nhau quyền bá chủ thế gian. Vị nào cũng cho mình là quyền lực trên hết. Các vị thần mới quyết định bầu một người làm trọng tài trong cuộc thi, coi ai được làm bá chủ. Vị trọng tài nầy, có trí phán đoán và tính ngay thẳng đặc biệt, cũng là người cao tuổi hơn hết.
Trong các vị thần, một vị bước ra nói : - Các ngài hãy xem đây, sẽ thấy rõ sức mạnh phi thường của tôi như thế nào. Tức thì, một ánh sáng chớp lạnh xương, liền theo đó, tiếng sấm nổ vang, làm rung động cả không trung, dường như cả thế gian đều rung rinh sắp đổ… Các vị thần đều tái mặt. Lúc bấy giờ, không một ai còn dám nghĩ mình là người bất khả xâm phạm nữa.
Vị thần Bão tố, bước ra nói :
- Sức mạnh của tôi còn ghê gớm hơn nữa kìa. Hãy xem dưới kia, cánh đồng mênh mông lặng lẽ…
Nói vừa dứt lời, bỗng mặt nước biển dâng lên… Ban đầu từ từ... kế đó sóng nổi gió tung… Nước càng dâng, gió càng lớn, sóng càng to… cuồn cuộn ầm ầm… chỉ thấy còn có một vùng nước mênh mông trắng giã… Những ngọn núi cao, sóng đánh lấn riết, không còn thấy mặt… Sóng càng phút càng cao, gió càng phút càng lớn… hăm he chìm ngập đến cõi trời.
Các vị thần thất sắc, cầu khẩn xin tha… Thần Bão tố vẫy tay một cái : sóng lặn, gió êm… bấy giờ nước biển lao xao, sóng chạy lăn tăn trên bãi cát.
Các vị thần vừa tỉnh trí hoàn hồn, thì nghe có một giọng lảnh lót cất lên :
“Sức mạnh không phải ở nơi phô trương sự bạo tàn, vì nó chỉ có phá hoại mà không tạo lập. Sức mạnh là ở cái thuật khuất phục. Người ta cảm vì sự dịu dàng mà chịu khuất phục chớ không phải vì bị khủng khiếp mà chịu khuất phục”.
Dứt lời, vị thần Âm nhạc lấy ống tiêu… thổi lên một hơi, nhẹ nhàng, êm ái như thế nào mà hết thảy các vị thần mê mẩn tâm thần, như ngây như dại… Tất cả đều như bị sức âm nhạc lôi cuốn vào giấc ngủ thôi miên.
Nhưng có một vị thần… thái độ huyền bí, dường như thản-nhiên bất-động… Vị này không thấy sấm sét mà choá mắt. Sóng bủa, nước dưng cũng không khiến gương mặt trầm tĩnh của ông thay đổi. Mà tiếng nhạc du dương, thâm trầm huyền ảo kia cũng không cảm động lòng ông chút nào cả.
Vị trọng tài day qua hỏi :
- Ngài có phải mù, điếc gì không?
- Không. Tôi thấy và tôi nghe.
- Tại sao Ngài không động lòng. Sấm nổ, nước dưng không làm cho quả tim Ngài chao động lên sao? Nhạc thần, tiêu thánh không làm cho tâm hồn Ngài xao xuyến sao?
- Ngài lầm! Quả tim tôi cũng đập, tâm hồn tôi cũng xao.
- Nhưng sao gương mặt Ngài, tôi không thấy lộ vẻ lo sợ hay vui sướng gì cả?
- Không. Tôi là “Điềm Đạm”. Tôi là kẻ biết huấn luyện cảm giác của tôi, tôi là kẻ đã làm chủ cảm giác tôi rồi. Còn các Ngài, các Ngài chỉ là những người còn làm tôi mọi cho nó, vì chính các Ngài đã không thể chế trị nó. “Có ích gì lo đi chế-trị sự vật quanh mình, trong lúc mà, một tiếng nhạc, tiêu tao cũng đủ làm cho cái tay cầm sấm sét kia phải rụng rời như rũ liệt… Còn nói đến uy lực nỗi gì khi kẻ có tài âm nhạc mê hoặc người khác, khi thấy nước dưng, nghe sấm nổ, cũng vẫn lao nhao lo sợ như ai…”
Các vị thần cúi mặt làm thinh.
Vị trọng tài nói :
- Quyền bá chủ là người nầy. Sức mạnh thật, nơi tâm hồn điềm tĩnh của người nầy! Hơn cả sự điều khiển sự vật, người nầy đã khéo léo biết điều khiển tình cảm của mình. Bất kỳ là một thế lực nào, nếu còn một thế lực khác đánh ngã, không còn được gọi là sức mạnh nữa. Người này không phô trương những thế lực vô ích như thế, rõ là người có sức mạnh trên hết. Bất kỳ là những ám thị, những dẫn dụ nào, cũng không làm nao núng tâm hồn người nầy được. Trái lại, người nầy đã thấy hết, và đã khéo lợi dụng cả thảy để làm tôi mọi cho mình. Nếu các anh em tin cậy nơi sự phê phán của tôi, thì tôi xin nói thật : Vị thần Điềm-Đạm nầy là chúa tể của tất cả chúng ta.
Từ ấy đến nay, câu phê phán ấy vẫn không sai giá trị.
Phải, sự Điềm Đạm là chúa tể của tất cả chúng ta.
Đạo hạnh con người đi đến đó, là đã tới chỗ cùng cực của nhân cách con người rồi. Trót một nền học thuật của Lão Trang, không ngoài cái ý đem con người đến cõi “điềm đạm chí cực”. Muốn được một tinh thần bất uý, điềm đạm như các bậc Thánh nhân, trước hết phải biết nguyên nhân khiến lòng ta hay chao động, sợ sệt… Sợ, không phải là một chứng bịnh nan y. Phải có chí, và kiên tâm thì làm gì không đạt được ý nguyện.
Trích trong CÁI DŨNG CỦA THÁNH NHÂN
Thu Giang NGUYỄN DUY CẦN
